2
50 – tysięczne Koszyce, drugie pod względem liczby ludności miasto Słowacji, będzie w 2013 roku Europejską Stolicą Kultury. Jej oficjalna inauguracja odbędzie się 20 stycznia przyszłego roku, ale przygotowania do tej roli trwają już od kilku lat. Zaś poprzedzające go imprezy kulturalne rozpoczęły się już w roku 2011, a szczególnie nasiliły w bieżącym.
To wielokulturowe i wieloetniczne miasto w którym – oraz jego okolicach, mieszkały i mieszkają obok dominującej ludności słowackiej także mniejszości narodowe: węgierska, żydowska i romska, nie licząc mniej licznych, ma średniowieczne korzenie. Założone zostało nad rzeką Hornád, przy trakcie handlowym łączącym Węgry – ziemie słowackie przez 10 wieków, aż do 1918 roku wchodziły w skład Królestwa Węgierskiego – z Rusią i Polską.
Koszyce były i są ważnym ośrodkiem kulturalnym i gospodarczym – w przeszłości handlowym i rzemieślniczym, współcześnie również przemysłowym. Czego ślady w postaci wspaniałej gotyckiej katedry św. Elżbiety i innych budowli, a także świątyń z następnych wieków oraz zabytków architektury świeckiej zachowały się do naszych czasów.
KULTURA I PRZEMYSŁ
W większości znakomicie odrestaurowanych bądź jeszcze w trakcie rewaloryzacji, o czym miałem okazję przekonać się przebywając tam przed kilkoma dniami. W Koszycach działają trzy uniwersytety, państwowy teatr, kilka muzeów i inne placówki kulturalne. Najważniejszym zakładem przemysłowym jest stalownia, ale silne są nadal tradycje rzemiosła, w okolicach zaś rolnictwo – przede wszystkim winiarstwo.
Miasto posiada port lotniczy odległy o 20 minut jazdy od centrum, kolej, komunikację autobusową oraz dobrą infrastrukturę turystyczną, zwłaszcza gastronomiczną. W ramach projektu „Miasto Wędrowne” Koszyce zaprezentowały 19 września br. w Instytucie Słowackim w Warszawie swoją ofertę jako Europejskiej Stolicy Kultury 2013. Wcześniej jego przedstawiciele byli już m.in. w Brukseli, Pradze i Wiedniu.
W roku przyszłym odwiedzą Berlin, a Moskwę i Rzym. We Francji i Hiszpanii zorganizowane zostaną Tygodnie Słowackie. Na spotkanie z przedstawicielami polskich mediów przyjechali do Warszawy: Vladimir Beskid – dyrektor artystyczny i Peter Sokol dyrektor marketingu organizacji non profit „Koszyce 2013”, Zuzana Pacáková – dramaturg, artystka sztuk wizualnych i realizatorka jednego z programów oraz Anna Hein – szefowa miejskiej organizacji ruchu turystycznego „Košice Turizmus”.
Goście przedstawili swoje miasto podkreślając, że Słowacja zaszczytną rolę Europejskiej Stolicy Kultury otrzymała po raz pierwszy. A także, iż Koszyce korzystają z doświadczeń m.in. Krakowa, który już ją pełnił w przeszłości, współpracują także z Wrocławiem przygotowującym się do roli ESK w 2016 roku.
Jednym z zamierzeń jakie stawiają przed sobą, będzie pokazanie jak Koszyce przekształciły się z miasta przemysłowego w ważny ośrodek także kulturalny. Poinformowali o zrealizowanych, bądź jeszcze kończonych inwestycjach infrastrukturalnych w dziedzinie kultury.
NOWA INFRASTRUKTURA
Kosztem 60 mln €, w tym znaczącej pomocy ze środków Unii Europejskiej, stare koszary wojskowe przekształciły się w Kulturpark. Przebudowana stara pływalnia stała się Halą Sztuki – Kunsthale. Ponadto na osiedlach mieszkaniowych powstało dziewięć SPOT’s – centrów kultury. Projekt ESK 2013 koncentruje się m.in. na sztuce współczesnej, wymianie kulturalnej i artystycznej oraz łączeniu gospodarki z kulturą.
Stosowane są nowe formy artystyczne w przestrzeni otwartej, w realizacji programów uczestniczą również istniejące placówki kulturalne: teatr, filharmonia, muzea i galerie. Podkreślono, że centralna ulica Starego Miasta – Hlavná (Główna) jest najdłuższą promenadą na Słowacji, zamkniętą w większości dla ruch kołowego. Że Koszyce są największą strefą urbanistyczną w kraju.
To średniowieczne miasto ma bogate tradycje kultury żydowskiej – w centrum jest 5 synagog, a w ofercie turystycznej m.in. trasa „Żydowskie Koszyce”. Nowość stanowi organizowany w lipcu Festiwal Kultury Żydowskiej. Zaś w Mihal Gallery znajduje się zbiór oryginalnych grafik Andy’ego Warhola – artysty amerykańskiego, który miał słowackie korzenie.
Inną z propozycji dla gości miasta jest monotematyczne zwiedzanie jego zabytków sakralnych poczynając od katedry św. Elżbiety. Czy zakupów, jak w średniowieczu, na uliczce rzemieślników. Głównym hasłem ESK 2013 jest „Wspieranie kreatywności” zwłaszcza młodzieży i kultury. 20 września zapoczątkowana zostanie realizacja nowego projektu, który obejmie większe miasta Europy, a także Chiny i Amerykę.
W Koszycach w około 30 miejscach prezentowane będą różne rodzaje sztuki i literatury. Zaproszono 17 artystów zagranicznych, w tym jednego z Polski. Większość prezentacji będzie oczywiście dziełem Słowaków. Ale imprez, nie tylko kulturalnych, było już i będzie jeszcze w br. wiele. Od maja do Bożego Narodzenia na każdy weekend zaplanowano jakiś festiwal lub wydarzenie kulturalne.
JUŻ W 2012 ROKU
Odbyły się już m.in.: Festiwal Konvegencie – muzyki kameralnej; Imaginácie 2012 – Nowy cyrk; Fiesta balonowa – loty balonami nad Koszycami; Košice Gurmán Fest – impreza kulinarna; VI Koszyckie Święto Wina. Jeszcze we wrześniu będzie mieć miejsce rekonstrukcja historyczna Średniowieczne Koszyce. Bogaty jest program październikowy.
Od 4 do 6-go słuchać można będzie muzyki podczas Międzynarodowego Festiwalu Jazzowego. Równocześnie jego ostatniego dnia odbędzie się Festiwal Świateł Nuit Blanche. Zaś 7-go, już po raz 89-ty (!) najstarszy w Europie i drugi na świecie Międzynarodowy Maraton Pokoju. Z najważniejszych imprez w których można będzie uczestniczyć jeszcze w tym roku, warto wymienić Festiwal Sztuki Sakralnej (18.11. – 2.12.) oraz w grudniu Rzeźby lodowe.
Jak wiele ciekawych i różnorodnych imprez przygotowali gospodarze ESK 2013 można przekonać się wertując niemal 300-stronicowy ich katalog wydany pod tytułem nawiązującym do tak głośnego ostatnio kalendarza Majów – „Przed i po Końcu Świata”. Zawarto w nim także projekty inwestycyjne i dotyczące gospodarki kreatywnej.
Można w nim przeczytać również m.in. o stworzeniu „kanałów komunikacyjnych” między Koszycami i byłymi już, oraz przyszłymi Europejskimi Stolicami Kultury: Marsylią, Grazem, Essen, Peczem, Pilznem, Mons, Wrocławiem, wspomnianym już Krakowem i innymi. O promocji czterech wielkich postaci kultury słowackiej lub związanych ze Słowacją XX wieku, którymi są: Sándor Márai – literatura, Gyula Kosice – sztuki wizualne, Ľudovit Oelschläger – architektura i Juraj Jakubisko – film.
MIĘDZY WSCHODEM I ZACHODEM
W 2013 roku dołączy do nich około 40 kolejnych osobistości ze wschodniej Słowacji którym poświęcona zostanie specjalna publikacja w ramach programu Pentapolitana. Ponieważ Koszyce leżą na wschodniej granicy Unii Europejskiej, stanowią jedną z bram do niej, a zarazem miejsc dialogu między zachodem i wschodem bez oglądania się na granice Schengen.
Zwłaszcza z Białorusią, Ukrainą, Rosją, Serbią, Norwegią i Japonią. Miasto nawiązuje także, bądź umacnia, stosunki partnerskie i wymianę kulturalną oraz tworzy własną sieć intelektualną, tzw. INTELNET z Barceloną, Marsylią, Brnem, Debreczynem, Charkowem i Sanki Petersburgiem.
W programie tylko najważniejszych imprez i wydarzeń związanych z europejską stołecznością Koszyc w dziedzinie kultury w 2013 roku jest ich aż 120 ! Podzielonych tematycznie na Teatr i taniec, Film i fotografia, Muzyka, Literatura, Sztuki wizualne i nowe media oraz Przedsięwzięcia multimedialne. Rozłożono je w czasie od stycznia do grudnia, ze szczególnym nasileniem od maja do października.
W tym okresie wiele z nich może bowiem odbywać się na świeżym powietrzu. Będzie więc w czym wybierać. Wymienianie ich, nawet przykładowe, zajęłoby zbyt wiele miejsca. Nie jest zresztą potrzebne, gdyż wszystko znaleźć można na stronach internetowych: www.kosice2013.sk, www.facebook.com/kosice2013 i www.youtube.com/kosice2013. Zaś informacje i oferty turystyczne na stronie www.visitkosice.eu.
PROBLEMY Z DOJAZDEM
Koszyccy goście podkreślali bowiem, znalazło to także odzwierciedlenie w publikacjach, że ich miasto jest idealnym punktem wypadowym na jednodniowe wycieczki w okolice. W promieniu do 100 km znajduje się bowiem 5 obiektów z Listy Dziedzictwa Ludzkości UNESCO: Bardiejów, Jaskinia Aragonitowa – jedna z trzech na świecie, Drewniane kościoły przy granicy z Ukrainą, Zamek Spiski oraz Synagoga w Preszowie.
A także cztery parki narodowe: Tatrzański, Słowacki Raj, Połoniny i Pieniński. Wiele wrażeń zapewniają również proponowane trasy turystyczne. Poza już wspomnianymi w Koszycach, także kulinarna łącząca doznania smakowe z ciekawym programem oraz szlaki winnic i wina, zwłaszcza w regionie tokajskim.
Jedyny problem dla nas, Polaków stanowi brak dobrej, a faktycznie żadnej bezpośredniej komunikacji z przyszłoroczną Europejską Stolicą Kultury. Ani kolejowej, ani autobusowej, ani lotniczej. Warszawę dzieli od Koszyc około 600 km, Kraków około 300. Przy czym stan i zatłoczenie naszych dróg doskonale znamy, słowackie są lepsze.
Alternatywą są samoloty z Warszawy, a wkrótce także Gdańska i Poznania do Popradu, a stamtąd autobusy. Sytuację poprawiłoby przedłużenie ich tras do Koszyc. I inne rozwiązania: kolejowe i autobusowe. O ile gospodarze ESK 2013 nie potrafią rozwiązać tego problemu, na większy napływ gości z Polski, zwłaszcza centralnej, północnej i zachodniej nie powinni liczyć.
Ze stratą dla obu stron. Bo do Koszyc naprawdę warto pojechać. Szersza promocja programu Europejska Stolica Kultury 2013 rozpocznie się w Polsce w listopadzie. Prezentacji ESK 2013 w Warszawie towarzyszyła wystawa fotografii p.t. „Lost Selfhood” dwu młodych artystek: Alexandry Bočekovej i Michaeli Knižovej.
UDANY WIECZÓR
Po niej natomiast koncert znakomitego polsko – słowackiego trio jazzowego w składzie: Jana Bezek – fortepian, Wojciech Szwugier – kontrabas i Dominik Stankiewicz – perkusja. W materiałach które otrzymali przedstawiciele mediów podkreślono, że pochodząca ze Stropkova na Słowacji Jana Bezek poświęciła się muzyce jazzowej od czasu kontaktu z polską sceną jazzową.
W 2009 rozpoczęła studia na Akademii Muzycznej w Krakowie, gdzie zajmowała się nie tylko tym gatunkiem muzyki, ale także współczesną klasyczną i kompozycją. Trio wykonuje utwory własne, a także kompozycje ze współczesnej muzyki improwizowanej w połączeniu z rytmami afrykańskimi i brazylijskimi. Co daje świetne efekty. Był to więc bardzo udany wieczór.
Zdjęcia z prezentacji oraz z Koszyc – autora.
