Na północno – wschodnim krańcu historycznej części Ołomuńca, przez kilka stuleci stolicy Moraw, znajduje się Wzgórze św. Wacława. To tu, ponad tysiąc lat temu zaczęły się dzieje tego stutysięcznego dziś miasta, uważanego za najpiękniejsze, po Pradze, w całym kraju. Swoje Millenium będzie ono obchodzić za nieco ponad rok, gdyż pierwsza pisana wzmianka o nim pochodzi z 1017 roku. Ale skoro już o nim wówczas wspomniano, musiało przecież – ściślej gród – powstać wcześniej. Dominantą tego niewysokiego wzgórza jest katedra p.w. św. Wacława. Wspomnę, bo wiąże się on również z Polską, że ten czeski książę z dynastii Przemyślidów urodzony około roku 907, zabity został, po sporze z bratem Bolesławem, przez jego rycerzy w kościele w Starym Bolesławcu 28 września 935 (lub 929 – w źródłach występują obie te daty) roku.
Wacław I szerzył w Czechach chrześcijaństwo zachodnie (wcześniej, w II połowie IX w. Apostołowie Słowian św. św. Cyryl i Metody chrystianizowali Księstwo Wielkomorawskie w liturgii słowiańskiej) i po śmierci uznany został męczennikiem oraz świętym.
KATEDRA ŚW. WACŁAWA
W roku 1436 biskup krakowski, kardynał Zbigniew Oleśnicki ustanowił go jednym z czterech głównych patronów Królestwa Polskiego. Ołomuniecka katedra o trzech wieżach, z których trzecia, tylna, (dwie wznoszą się obok i nad fasadą świątyni) ma wysokość 100,65 m i jest najwyższą na Morawach.
Ma, oczywiście, bogatą przeszłość. Pierwsza świątynia na tym wzgórzu z początkowo drewnianym grodem, nie zachowała się. Katedrę – pierwotnie kamienną romańską bazylikę – wybudował, lub dokończył budowę w 1131 roku i wówczas ją poświecił, biskup Jindřch Dzik.
Po pożarach w XIII i XIV wiekach została ona odbudowana, już w stylu gotyckim, jako trójnawowa świątynia halowa. Później dobudowano do niej po południowej, czyli prawej stronie licząc od frontu, renesansową kaplicę św. Stanisława. Mamy więc kolejny związek tego miejsca z Polską – wezwanie naszego świętego Stanisława ze Szczepanowa.
Prezbiterium katedry pochodzi z XVII w. i znajduje się pod nim dwupoziomowa krypta. Na poziomie dolnym są trumny ołomunieckich biskupów, górny służy jako przestrzeń wystawiennicza. W latach 1883-1891 katedra przeszła przebudowę neogotycką według projektu Gustawa Meretty. Uwagę przyciągają zwłaszcza posągi i ornamentyka fasady.
ŚW. JAN SARKADER I JAN PAWEŁ II
Wewnątrz zaś gotyckie sklepienia nawy głównej i bocznych oraz ołtarz główny z dominującym kamiennym krucyfiksem i poniżej figurami czterech świętych. Ponadto również gotycka, a raczej neogotycka, ambona i barokowe ołtarze w nawach bocznych.
W jednym z nich stoi relikwiarz ze szczątkami Jana Sarkandra, księdza – męczennika kanonizowanego w Ołomuńcu przez papieża Jana Pawła II w maju 1995 roku. Katedra wzniesiona została częściowo na terenie niegdyś potężnego ołomunieckiego zamku Przemyślidów. Po raz pierwszy w źródłach pisanych wspomnianego w 1055 roku.
To w nim zamordowano w 1306 roku ostatniego władcę z ołomunieckiej gałęzi tego rodu, Wacława III. Króla Węgier, Chorwacji i Czech oraz nie koronowanego króla Polski (1305-1306). Zamek przebudowywany i zabudowywany był kilkakrotnie. Z jego dawnego zespołu zachowała się Okrągła Wieża i część innych budynków zamkowych.
Od strony północno – wschodniej zaś kamienne mury z oknami romańskiego pałacu biskupiego. Do katedry przylega kaplica św. Anny, w której w przeszłości wybierano biskupów. Na ścianie świątyni znajduje się tablica przypominająca, że 21 maja 1995 r. odwiedził ją Jan Paweł II.
MUZEUM ARCHIDIECEZJALNE
W dawnym domu proboszcza tutejszej kapituły przez kilka tygodni 1767 roku mieszkał młody Wolfgang Amadeusz Mozart i tu skomponował symfonię Nr 6 F-dur, o czym przypomina tablica pamiątkowa z brązową podobizną kompozytora na ścianie budynku. W dawnym Domu Kapituły mieści się obecnie Muzeum Archidiecezjalne.
Powstało ono w roku 1997 jako filia ołomunieckiego Muzeum Sztuki, a zarazem jako pierwsze w kraju o tematyce religijnej. Na jego potrzeby sukcesywnie adaptowano północną część dawnego zamku. Główna część muzeum mieści się w byłej rezydencji dziekanów ołomunieckiej Kapituły.
Reszta, stanowiąca obecnie jedną całość, w innych budowlach jakie wzniesiono obok w ciągu wieków, od średniowiecza po XIX-ty. Najstarsza część tego zespołu – dawny pałac biskupów ołomunieckich – datowana jest na lata 1139-1141. Ten romański pałac wzbogacono po pożarze w XIII w. o gotyckie krużganki otaczające wewnętrzne patio.
W muzeum tym oglądać można wspaniałe skarby – dzieła sztuki sakralnej, sprzęty liturgiczne, a nawet – znajduje się ona w pierwszej sali zaraz po wejściu, przepiękną i wspaniale zachowaną złoconą karetę biskupa Ferdynanda Juliusza Troyera z XVIII w.
BISKUPI MECENASAMI I KOLEKCJONERAMI SZTUKI
Szalenie ciekawe są zarówno muzealne wnętrza z różnymi przejściami, salami i korytarzami, a nawet podziemiami, w których wyeksponowano zachowane fundamenty i fragmenty starych budowli. Ale przede wszystkim eksponaty.
Od starych fresków, poprzez kolekcję średniowiecznych, rzeźbionych w drewnie i polichromowanych Madonn i figur świętych, kamienne i drewniane płaskorzeźby, obrazy, ceramikę itp. Po cenne monstrancje – także ze szczerego złota lub srebra wysadzane szlachetnymi kamieniami i inne sprzęty liturgiczne. Jak również wiele innych dzieł dawnej sztuki oraz rzemiosła artystycznego.
W folderze w języku czeskim poświęconym pałacowi arcybiskupiemu i muzeum archidiecezjalnemu w Ołomuńcu oraz arcybiskupiemu zamkowi w Kromierzyżu i znajdującym się w nich skarbach, znalazłem ciekawą informację o dawnych biskupach i arcybiskupach – kolekcjonerach i mecenasach sztuki.
Wśród ołomunieckich wymienieni są m.in. biskup Bruno z Schauenburku (1245-1281), Stanislav Turzo z Béthlenfalvy (1496-1540) i Karel II Lichtenstein – Castelkorn (1664-1695). Ten ostatni kupił m.in. w roku 1673 piękny zbiór obrazów.
PAŁAC ARCYBISKUPI
A sprowadzeni przez niego włoscy architekci przebudowali większość biskupich obiektów w stylu baroku. Swoje ogromne i bogate zbiory dzieł sztuki z różnych jej dziedzin zapisał w 1691 r. tutejszemu biskupstwu (arcybiskupstwo powstało dopiero w 1777 r.) i zobowiązał swoich następców do troski o nie oraz uzupełnianie ich w przyszłości.
Stworzył tradycję, która – jak czytam – z nielicznymi wyjątkami kontynuowana jest po dzień dzisiejszy. M.in. przez arcybiskupa i kardynała Antonina Theodora Colloredo-Waldsee (1777-1811), arcybiskupa Friedricha Egona von Fürstenberga (1853-1892) oraz kilku innych. Aż do czasów po II wojnie światowej.
Powstał więc wspaniały zbiór naprawdę wart poznania. Więcej na jego temat można znaleźć na: www.olmuart.cz. Trzecim miejscem w Ołomuńcu, oddalonym zresztą od katedry i Muzeum Archidiecezjalnego zaledwie o kilka minut spaceru, w którym obejrzeć można prawdziwe kościelne skarby, jest Pałac Arcybiskupi.
Zbudowany on został w stylu wczesnego baroku według projektu włoskiego architekta Filiberta Luchesi’ego na miejscu wcześniejszego pałacu renesansowego. Jest to jedna z najcenniejszych, a chyba największa, z wczesnobarokowych budowli na Morawach.
CESARZE I „POLSKI” PAPIEŻ
Jego długa frontowa fasada od strony ulicy ma trzy portale. A cały pałac składa się z siedmiu dwukondygnacyjnych skrzydeł. We wnętrzach zachowały się oryginalne barokowe sztukaterie, a także rokokowe i w stylu empire.
Zabytkowe meble, wyposażenie oraz mnóstwo cennych malowideł ściennych i obrazów, rzeźb i figurek, lichtarzy, zegarów, pieców, itp. A także sal i pokojów – od wielkiej sali konferencyjnej, poprzez jadalnie, gabinety itp. po sypialnie. W pałacu tym w ciągu kilku już wieków wielokrotnie gościli władcy i inne wybitne osobistości.
Przebywała m.in. austriacka cesarzowa Maria Teresa. Przed bitwą z wojskami Napoleona I pod Austerlitz (obecnie Slavkov koło Brna) w 1805 roku naradzali się tu cesarze Austrii i Rosji. W roku 1848 w pałacu tym ogłoszony został cesarzem, i oficjalnie wstąpił na tron, Franciszek Józef I.
A w dniach 20 – 22 maja 1995 roku, co się tu nie tylko podkreśla, ale i o czym informuje na pamiątkowej tablicy na frontonie pałacu, mieszkał papież Jan Paweł II. Pałac, oczywiście tylko jego wybrane, ale bardzo ciekawe sale i korytarze, można nie tylko zwiedzać z przewodnikiem. Służy on również innym celom.
WARTO ZOBACZYĆ TE SKARBY !
Podczas mojego w nim pobytu w grupie dziennikarzy z kilku krajów zaproszonych przez Czech Tourism widzieliśmy przygotowania w dużej sali jadalnej do jakiegoś przyjęcia. Więcej na temat tego pałacu znaleźć można na: www.arcibiskupskypalac.cz. Ołomuniec jest siedzibą archidiecezji Kościoła rzymskokatolickiego i Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego, a także eparchii Kościoła Prawosławnego Czech i Słowacji.
Nawiasem mówiąc świątynia tego ostatniego o kremowo – jaskrawo zielonej kolorystyce, zwieńczona pozłacaną kopułą, nie bardzo pasuje do reszty architektury miasta.
Wiele ciekawych i cennych dzieł sztuki obejrzeć można również w innych kościołach, kaplicach czy klasztorach Ołomuńca i w jego okolicach.
O sławnym Świętym Kopczyku znajdującym się 8 km od centrum miasta i tamtejszym barokowym kościele i klasztorze niedawno pisałem. Ale najcenniejsze kościelne, a zarazem tak liczne skarby, obejrzeć można przede wszystkim w tutejszym Muzeum Archidiecezjalnym, Pałacu Arcybiskupim oraz w katedrze.
I będąc w Ołomuńcu warto na nie poświęcić trochę czasu oraz koron na bilety wstępu. Oczywiście wstęp do katedry, podobnie jak do innych tutejszych świątyń, jest bezpłatny.
Zdjęcia autora
