Niespełna 10 kilometrów od centrum miasta Pafos na południowym zachodzie Cypru znajduje się jedno z najważniejszych ortodoksyjnych sanktuariów i miejsc pielgrzymkowych. To monastyr Agios Neophytos – świętego Neofita. Najpierw jedzie się do niego drogą krajową B7, a następnie skręca w lewo w lokalną E707.
Klasztor położony u stóp i na zboczu gór powstał na początku XII w., rozbudowany został głównie w XV w. Znaczna część tego zespołu architektonicznego i centrum pielgrzymkowego jest jednak stosunkowo nowa. Święty Neofit (Neofitos) jest jednym z najważniejszych cypryjskich świętych. Był pustelnikiem i ascetą, ale również autorem cennych ksiąg, z których część dotrwała do naszych czasów.
To przede wszystkim esej historyczny opisujący dosyć szczegółowo współczesne mu życie na wyspie i zajęcie jej przez krzyżowców. Ponadto pisał traktaty filozoficzne, opracował zbiór przepisów dla zakonników, napisał manuskrypt o ceremoniale kościelnym oraz kilku hymnów.Neofitos pochodził z Lefkary i w tym odludnym wówczas miejscu znalazł dogodne miejsce na swoją pustelnię w której spędził kilkadziesiąt lat. Według legendy własnoręcznie wykuł w piaskowcowej skale zbocza góry trzy jaskinie. W jednej z nich urządził kościół, w drugiej kaplicę, a w trzeciej położonej najwyżej swoją celę – pustelnię.
Z czasem dołączyli do niego inni mnisi i uczniowie, pustelnię odwiedzali ludzie, więc w tej celi chował się i pisał księgi oraz traktaty. Jest to najstarsza część monastyru zwana encleistra – pustelnią. Skalny kościół i połączona z nim kaplica obudowane zostały, już w czasach znacznie nam bliższych, nawą z trzema arkadami oraz prostokątną wieżą z płaską kopułą.Wchodzi się do nich po kamiennych schodach jak gdyby przyklejonych, wraz z całą nową częścią tego zespołu, do skalnego zbocza góry. Stanowią one dziś kaplicę Świętego Krzyża którą można zwiedzać. I warto, gdyż ściany i stropy jaskiń pokryte są cennymi freskami i malowidłami. Podobno najstarsze namalował sam Neofitos, później inni mnisi.
Należą one do najcenniejszych malowideł bizantyjskich z XII – XV w. na Cyprze. Sceny przedstawiają ostatnie dni życia Jezusa. Nauczającego, z apostołami, Ostatniej Wieczerzy, zdrady Judasza, na sądzie przed Piłatem, w drodze na Golgotę, Ukrzyżowanie. A także kilka jego wizerunków, wśród nich duży Pankratora – Władcy Świata, namalowany w kręgu na niskim, ukośnym stropie.Ponadto Maryi z apostołami i kilka innych scen oraz postaci świętych. Oglądając je warto pamiętać, że treść tego malarstwa musiała docierać w czasach gdy ono powstawało, przede wszystkim do niepiśmiennych wiernych. Była więc pewnego rodzaju komiksem przedstawiającym najważniejsze sceny z Nowego Testamentu.
Stan zachowania tych malowideł jest różny, ale niektórych znakomity zważywszy, że przez wieki znajdowały się one w pieczarach z praktycznie nieosłoniętymi wejściami. Dawnej pustelni – celi Neofita wykutej znacznie wyżej, z dobudowanym do niej współcześnie dojściem metalowymi schodami, turyści oglądać nie mogą.Są w niej drewniane ławy i pulpit przy którym pracował późniejszy święty oraz wykute w skale półki na księgi. Stoi też kamienny sarkofag, nad nim zaś jest fresk przedstawiający scenę Zmartwychwstania. Po przeciwległej stronie terenu, u podnóża skalnego zbocza, stoi właściwy klasztor z celami dla mnichów. A na jego dziedzińcu katolikon – klasztorny kościół.
Pod jedną z jego ścian znajduje się wykute w białym marmurze i ustawione na kamiennym postumencie popiersie Iakobosa Michaelidesa Myrianbeysa, ihumena ( przeora ) klasztoru w latach 1989 – 1933. Między zespołem klasztornym i najstarszą, z czasów Neofity, częścią monastyru wznosi się także duży piętrowy budynek z arkadami, z których wchodzi się do cel mnichów.W klasztorze jest również niewielki ogród z ptaszarnią, a nieco na uboczu Dom Pielgrzyma. Kościół p.w. Maryi Dziewicy jest również zabytkiem, chociaż znacznie młodszym. Są w nim, uważane za najlepsze na wyspie, ikony po bizantyjskie z XVI w. Bardzo ciekawy jest też, rzeźbiony w drewnie i złocony, ikonostas z Carskimi Wrotami.
Za nimi w apsydzie, niedostępne dla osób świeckich, ale udało mi się je sfotografować przez odsłoniętą z boku zasłonę: ołtarz, drewniany krzyż z ukrzyżowanym Jezusem oraz Marią i Magdaleną po jego bokach. A także ściany i sklepienie pokryte malowidłami o tematyce religijnej, naczynia liturgiczne, żyrandol itp. Najważniejszym dla pątników miejscem w tej świątyni jest jednak boczny ołtarz.Przed ikoną św. Neofity stoi w nim srebrny relikwiarz z czaszką świętego. W drewnianym sarkofagu przechowywane są też jego kości. Klasztor ten posiada również małe muzeum. Za najciekawsze w nim eksponaty uważane są pięknie kute, żelazne korony oraz również zabytkowe, jedwabne szaty cypryjskich biskupów. Jest częstym celem pielgrzymek, zwłaszcza w terminach związanych z życiem jego założyciela i patrona. A zarazem jednym z ponad dwudziestu najważniejszych bizantyjskich monastyrów na wyspie.
Zdjęcia autora
