Gdy po raz pierwszy stałem w tym miejscu, na wysokiej skale u ujścia rzeki Sawy do Dunaju, w najstarszej części Belgradu, w dole, na niskim sawskim brzegu koczowali Cyganie. A w dali, na zachodzie, dostrzec można było Zemun. Miasto, które w czasach tureckich należało do Austrii. Granica między imperiami: Otomańskim i Habsburgów przebiegała bowiem w tym miejscu na Sawie. Nie pamiętam już, było to bowiem ponad pól wieku temu, czy Zemun był jeszcze oddzielnym miastem, chociaż z dobrą komunikacją z resztą Belgradu, czy już częścią serbskiej, a wówczas także jugosłowiańskiej stolicy.
CELTYCKIE I RZYMSKIE SIGIDUNUM
Natomiast widoczny obecnie w oddali Nowy Belgrad – zachodnia część miasta, był wówczas jeszcze w najlepszym przypadku na deskach projektantów, z pierwszymi miejscami realizacji. Od tamtego czasu przy każdym pobycie w Belgradzie obowiązkowo jestem na Kalemegdanie. Ta turecka nazwa: Kale Meydani, co znaczy „Pole przed twierdzą” albo „Plac zamkowy”, utrwaliło się dla określenia najstarszej, historycznej części serbskiej stolicy.
Chociaż bardzo odpowiada mi inna, rzadziej stosowana, również turecka nazwa tego miejsca: Fikir bayir – Wzgórze Rozmyślań. Jest ono bowiem znakomitym punktem nie tylko widokowym, pełnym zabytków, ale także świetnym do rozmyślań o długich i skomplikowanych dziejach tego jednego z najstarszych (tak!) europejskich miast.
Na tym wzgórzu archeolodzy znaleźli bowiem ślady osad neolitycznych sprzed 9 tys. lat. Przez ponad wiek, między latami 5500 i 4000 p.n.e. mieszkali tu ludzie dobrze rozwiniętej kultury Vincza. Według legendy to aż tu mieli dotrzeć mityczni Argonauci. A pierwsze wzmianki o mieście, któremu Celtowie nadali nazwę Singidunum, pochodzą z roku 279 p.n.e.
115 BITEW I 77 KLĘSK
Po nich władali tu Rzymianie utrzymujący na wzgórzu w latach 378 – 441 obóz wojskowy, Bizantyjczycy (od 535 r. do XI w.), Węgrzy, Serbowie, Turcy, Austriacy, ponownie Turcy, a od ponad 1,5 wieku znowu Serbowie. Najeżdżali je też Hunowie i Goci. Dodam, że Słowianie pojawili się u ujścia Sawy do Dunaju w VI w. n.e.
Miejsce to – i okoliczne ziemie – przechodziły z rąk do rąk przeważnie w wyniku wojen. Obliczono, że pod tym miastem stoczono aż 115 bitew i zdobywano je 77 razy. Chociaż odnotowano także pokojowe przekazanie go. Tak np. węgierski król Bela podarował Singidunską twierdzę Serbom jako ślubny podarunek dla syna, gdy żenił się on z serbską księżniczką Heleną.
Osiedla, budowle obronne i gmachy oraz domy mieszkalne wznoszono na tym wzgórzu w czasach historycznych co najmniej od I do XVIII w. Istniała tu np. m.in. mała, drewniana osada celtycka. Przy czym przez wiele wieków miasto istniało tylko w obrębie tego skalistego wzgórza oraz znacznie niżej położonych terenów nad Sawą, gdzie była przystań rzeczna.
Dopiero znacznie później od rzemieślniczego i handlowego podgrodzia na prawym brzegu Sawy zaczęło rozwijać się obecne Stare Miasto i inne dzielnice współczesnego Belgradu. Ale to osobny, obszerny temat.
NIE TYLKO TWIERDZA
Ograniczę się tylko do Kalemegdanu. Jest to nie tylko zamkowe wzgórze wznoszące się 125 m. nad poziom morza i kilkadziesiąt nad nurt przepływających poniżej rzek, z resztkami wielu historycznych budowli, ale także ulubione przez belgradczyków tereny parkowe i wypoczynkowe.
Tutejszy park składający się z dwu części i obejmujący obszar około 30 hektarów, założył książę Mihail Obrenović. Główne wejście na teren dawnej twierdzy znajduje się obecnie z „deptaku” – ul. Knez Mihalove przez Bramę Karadżordża z drugiej połowy XVIII w.
Jedną z kilkunastu zachowanych zarówno na wzgórzu, jak i poniżej niego nad Sawą. Chociaż przeważnie już tylko jako poszczególne budowle w różnym stanie zachowania, a tylko niektóre stanowiące fragment dawnych murów obronnych.
Chyba jedną z najstarszych, z XV w., jest Brama Więzienna. Stare są również bramy Stambulskie – Wewnętrzna i Zewnętrzna. Ponadto Brama Despoty z pobliską Wieżą Kasztelana. Starsza była Baszta Jakšića z XI – XV wieków, ale ta, którą obecnie oglądam, to tylko jej międzywojenna rekonstrukcja. Oryginalną zburzyli bowiem Austriacy.
ZABYTKI I MUZEA
Zachowała się natomiast baszta Nebojsa datowana na 1460 rok. Są ponadto bramy: Kanclerska, Karola VI, Leopolda z końca XVII w., Barokowa, Królewska (zachodnia), Sawy, Widyńska, a nad nurtem Sawy przy resztkach dawnej przystani, brama Przystani. Być może którąś jeszcze pominąłem. Sporo jest także innych zabytków.
Np. stara studnia rzymska, którą w 1731 r. odbudowali i pogłębili w skale do 51 metrów, tj. 10 m. poniżej poziomu Dunaju i Sawy Austriacy. Była ona głównym źródłem wody pitnej dla twierdzy. Z innych militarnych pamiątek wymienię jeszcze Barbakan i Prochownię. W tej drugiej wystawione są obecnie zbiory antyczne.
Z muzeów najpopularniejsze jest chyba Muzeum Wojska, chociażby dlatego, że część jego dużych eksponatów, przede wszystkim z okresu I i II wojen światowych, wystawionych jest przy murach obronnych Górnego Miasta. Muzeum to założył jeszcze w 1878 r. książę Milan Obrenović, ale otwarte zostało dopiero w 1904 roku, a później częściowo przeniesione w inne miejsce.
Jest też muzeum przyrodnicze ( Historii naturalnej) i galeria sztuki. A w dawnej łaźni tureckiej z XVIII w. mieści się obecnie Planetarium Towarzystwa Astronomicznego Rudżer Bošković – noszące imię najwybitniejszego serbskiego astronoma. Z pozostałości tureckich zachowało się także m.in. Mauzoleum Damada Ali Paszy, w którym pochowano kilku tureckich dostojników.
CERKIEW BOGURODZICY
Trudno będąc na Kalemegdanie nie odwiedzić cerkwi Bogurodzicy Ružica. A pod nią kaplicy św. Paraskiewy (Crkva Svete Petke). Jest ona otoczona bujną roślinnością i kwiatami, a przed wejściem do niej stoją dwie brązowe figury średniowiecznego rycerza oraz żołnierza z okresu I wojny światowej.
postawione tu pomniki. Mój ulubiony Zwycięzcyskiego Ivana Mestrovića.
Tego samego autora Pomnik Wdzięczności Francji (za współpracę wojskową w I wojnie światowej) z 1930 roku.
A także dosyć niezwykły Pomnik Przekazania Kluczy. Upamiętnia on moment przekazania 6 kwietnia 1867 r. kluczy od miasta przez tureckiego dowódcę Ali Rizy Paszę księciu Mihalovi Obrenovićovi. Dziełem sztuki jest także fontanna „Rybak” przedstawiająca postać walczącą z wężem. Jest to praca rzeźbiarza Simeona Roksandića z 1906 roku.
Kalemegdan to jednak nie tylko zabytki i ich ruiny, ale jak już wspomniałem, ulubione miejsce belgradczyków i turystów. Zarówno widokowe, m.in. na widoczną w nurcie Dunaju Wielką Wyspę Wojenną, jak i rekreacyjne. Są tu bowiem obiekty sportowe, Ogród Zoologiczny, wspomniany rozległy park: Mały i Duży Kalemegdan, a także liczne restauracje i kawiarnie. Jest to więc jedna z głównych atrakcji turystycznych miasta.
Zdjęcia autora