
Zwłaszcza na początku lipca, gdy odbywają się doroczne „Dni Reszla” z bogatym programem imprez kulturalnych i artystycznych. Wśród tegorocznych za szczególne uznano, szóste już, międzynarodowe Spotkanie Chórów. Promowano również turnieje brydżowe. Do miejskich kronik wpisany został także International Indian Rally Poland 2012 – motorowy rajd kilkudziesięciu harleyowców, którego jednym z przystanków stał się tutejszy Zamek Biskupów Warmińskich.

ZDUMIEWAJĄCE PRZEOCZENIA
Z kościelnej wieży widać nie tylko regularną, pod kątem prostym, zabudowę uliczek centrum wokół Rynku, ale również dalsze regiony miasta – aż po jego okolice. I zabytki, których brak najbardziej mnie zaskoczył, gdy na internetowych stronach miasta otworzyłem jego plan. Przecierałem oczy szukając tego, z czego Reszel słusznie jest najbardziej dumny.
Zabytkowego zamku, fary, późnobarokowego kościoła p.w. Podwyższenia św. Krzyża – obecnie greko-katolickiej cerkwi Przemienienia Pańskiego, a także również ponad 200-letrniego ratusza. Trudno zrozumieć czym kierowali się włodarze miasteczka pomijając na jego oficjalnym planie te zabytki.

Miasta i siedziby gminy na Pojezierzu Mrągowskim w powiecie kętrzyńskim woj. warmińsko – mazurskiego. Położonego nad rzeczką Sajną, dopływem Gubra, który wpada do o wiele bardziej znanej Łyny. W dalekiej, średniowiecznej przeszłości, były to ziemie Bartów, jednego z plemion bałtyckich Prusów. Wznieśli oni w tym miejscu drewniany gród strażniczy Resel (ew. Ressel).
Zajęty w połowie XIII w. – oficjalna data 1241 r. jest przez naukowców kwestionowana jako zbyt wczesna – przez Krzyżaków. I przez nich umacniany, przez Bartów odbijany, najeżdżany także przez Jaćwingów i Litwinów. A wreszcie zniszczony przez zakonników – rycerzy w białych płaszczach z czarnymi krzyżami, którzy wycofali się najprawdopodobniej do pobliskiego Braniewa.
INNOCENTY IV PODZIELIŁ DOBRA

Była to jednak tylko strażnica. Przy niej w 1300 r. powstała osada handlowa rozwijająca się tak szybko, że w 1337 r. otrzymała przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim. W latach 1350 – 1401 wzniesiony został na planie kwadratu ceglany zamek biskupów warmińskich. Łączących wówczas władzę kościelną i świecką.

Reszel był już wówczas trzecim pod względem wielkości i znaczenia, po Braniewie i Lidzbarku Warmińskim, miastem Warmii. Zainteresowanych szczegółami odsyłam do przewodników i na strony internetowe. Wspomnę tylko, że po wojnie trzynastoletniej, w XV w. Reszel wraz z Warmią wszedł w skład państwa polskiego i stał się miastem granicznym.
W 1505 r. z inicjatywy bp Łukasza Watzenrode – wuja Mikołaja Kopernika, rozpoczęto trwającą ćwierć wieku przebudowę i umacnianie zamku oraz budowę nowych murów i fortyfikacji miasta. O jego zamożności najlepiej może świadczyć fakt, że mieszczan stać było na wykupienie go w 1655 r. spod władzy biskupiej. Chociaż zamkowi ciężkie ciosy zadały wojska szwedzkie podczas Potopu w 1648 r. Wcześniej, gdyż w 1632 r. jezuici założyli w mieście kolegium w którym kształcili się zarówno katolicy jak i protestanci.
REZYDENCJA BP. IGNACEGO KRASICKIEGO

Jeszcze większych spustoszeń w zamku dokonali Szwedzi w 1704 r. w okresie Wojny Północnej. Rozebrano wówczas m.in. część murów obronnych. Jednak w II połowie XVIII w. zamek był jedną z rezydencji ostatniego biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego. Który przyjeżdżał do niego często i tym chętniej, że proboszczem w Reszlu był jego brat Marcin Krasicki.
Po rozbiorach Polski zamek w liczącym 3 tys. mieszkańców mieście stracił swoje znaczenie. Zamieniono go na więzienie, magazyn zbocza i spirytusu, dwukrotnie na początku XIX w., podobnie jak miasto, padał pastwą pożarów. W 1807 r. wzniecili go zbuntowani więźniowie. Zniszczenia okazały się tak znaczne, że wypalony zamek został opuszczony. Remontu i przebudowy podjęła się gmina ewangelicka, której budowlę przekazano w 1822 roku.

Jego zbiory uległy jednak rozproszeniu podczas II wojny światowej. Generalny remont i modernizację zamek zawdzięcza władzom polskim, które w latach 1976 – 1985 dostosowały go do nowych potrzeb. W 2001 r. w dawnym zborze otwarto Galerię Zamek – Oddział Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Gromadzi ona i eksponuje kolekcję malarstwa, rysunku i grafiki, rzeźby, fotografii i instalacje współczesnych artystów regionu warmińsko – mazurskiego.

CO MIAŁ WINCENTY POL DO RESZLA ?
Blisko prawego narożnika wspomniana już, otynkowana na biało, cienka wieża dawnego protestanckiego zboru. Zachowały się też, od strony północnej, fragmenty murów obronnych z dwiema niższymi basztami oraz przejściem. Środkową – gdanisko – łączy z głównym korpusem zamku ceglana przewieszka. Natomiast narożna północno – wschodnia, która spłonęła w 1906 roku, odnowiona została w 1965 r. i nosi imię Wincentego Pola.
Znajduje się na niej tablica z podobizną tego poety i geografa, z błędną datą jego śmierci: 1887 zamiast 1872 r. Jego związku z zamkiem nie udało mi się jednak ustalić. Nie ma nic na ten temat ani na oficjalnych stronach internetowych miasta i gminy, ani w wielu innych źródłach w których szukałem.

Nigdzie jednak nie natrafiłem na wzmiankę, aby kiedykolwiek był w Reszlu. Drugim cennym zabytkiem gotyckim miasta jest wspomniany już kościół farny. Jego budowę rozpoczęto w połowie XIV w., występuje już w dokumentach z 1402 r. Początkowo była to trójnawowa hala bez prezbiterium, ale z wysoką, masywną wieżą oraz zakrystią i kruchtą. W kronikach odnotowano, że w 1774 r. uległ on znacznemu zniszczeniu w pożarze, ale został odbudowany.
DZIEJE ZABYTKÓW
Przy czym warto wspomnieć, że pastwą płomieni nie padło oryginalne sklepienie gwiaździste z lat 1475 – 1476. Kolejny pożar, w 1806 roku, zniszczył wnętrze świątyni. W trakcie kolejnej odbudowy otrzymała ona w 1837 r., zachowany dotychczas nowy hełm wieży z latarnią. Ołtarze – główny i sześć bocznych pochodzą przede wszystkim z XIX w. Starsze, z XVII w. są tylko cztery figury apostołów, gdyż wcześniej ozdabiały ołtarz główny kościoła jezuitów.
W 1767 r. wykonane zostało natomiast rokokowe tabernakulum. Na wieży, wstęp na którą jest płatny, można zobaczyć prawie stuletni mechanizm zegara oraz kościelne dzwony. Ale wchodzi się na nią przede wszystkim aby zobaczyć z góry miasto, jego zabytki oraz okolice. Do kościoła przylega parterowa biblioteka dobudowana do niego w 1471 r. Gotyckie, z XIV w., są również murowane z cegieł mosty przez rzeczkę Sajnę. Rybacki, nazywany też Wysokim, przy którym była Brama Rybacka.

Tylko w obrębie starego miasta rozebrano ponad 30 zabytkowych budynków. A przedostatni XIX – wieczny spichlerz zburzono dopiero w 1985 roku. Z zachowanych do naszych czasów innych zabytków warto jeszcze wspomnieć starej plebanii, kilkakrotnie przebudowywanej, kolegium pojezuickim – obecnie szkole oraz klasycystycznym ratuszu w rynku oraz starych kamieniczkach.
AUTENTYCZNE HISTORIE Z PRZESZŁOŚCI
Ponadto o późnobarokowym kościele z 1802 r. nazywanym też gimnazjalnym, p.w. św. Krzyża, który w 1963 r. zamieniony został na greko katolicką cerkiew Przemienienia Pańskiego. Z Reszlem związanych jest też co najmniej kilka ciekawych historycznych wydarzeń. Najstarsze z tych, o których wspomnę, miało miejsce jeszcze w czasach walk z Krzyżakami.

Druga historia, to przykład mroków średniowiecza na progu… XIX wieku. W sierpniu 1811 roku na Wzgórzu Szubienicznym (wys. 134,5 m n.p.m., wys. względnej 20 m) za miastem, przy drodze do Korsz, dokonano, najprawdopodobniej ostatniego w Europie, spalenia czarownicy na stosie. Ofiarą była Barbara Zdunk, matka czworga nieślubnych dzieci.
Zarzucano jej nie tylko czary, ale przede wszystkim podpalenia miasta i wywołania pożaru. Proces toczył się 3 lata, bo dowody były słabiutkie, ale „lud domagał się śmierci czarownicy”, więc sąd uległ jego woli. Podobno kat otrzymał tylko polecenie, żeby przed podpaleniem stosu ofiarę udusić w taki sposób, żeby nie zauważył tego tłum otaczający miejsce kaźni.

Oczywiście z lotu tego zachowały się zdjęcia oraz dokumentacja. Był to jedyny samolot zbudowany w Reszlu. Jest więc w tym mieście, a także jego okolicach – w odległości zaledwie 7 km od niego znajduje się słynne sanktuarium w Świętej Lipce – co obejrzeć i o czym posłuchać. I warto tam wpaść nie tylko przy okazji. Zainteresowanych innymi informacjami o tym mieście, gminie i ich okolicach odsyłam na strony: www.reszel.pl.
Zdjęcia autora