„Najciekawsze pod każdym względem są świątynie. Budowane „Na Cześć y na Chwałę Panu Bogu” (napis na belce tęczowej jednego z kościołów) wyróżniają się starannością opracowania elementów konstrukcji (często kunsztownie zdobionych) okazałością i bogactwem wystroju wnętrz. Na ogół maja bardzo długa historie w którą wpisana jest historia wielu rodów i wspólnot, a także – nierzadko burzliwa historia Polski czy regionu. Toteż one przeważają w książce. Są wśród nich kościoły rzymskokatolickie, cerkwie prawosławne i greckokatolickie, zbory ewangelickie i meczety. Brakuje malowniczych, barokowych bóżnic drewnianych, które zniszczone zostały przez Niemców w czasie II wojny światowej” – pisze we wstępie autorka książki GRAŻYNA RUSZCZYK.
Książka „Architektura drewniana w Polsce” w solidnej twardej oprawie zawiera opisy ponad 350 najbardziej interesujących zabytków architektury drewnianej w Polsce. Autorka jest znanym historykiem sztuki – co widać, specjalizującym się w obiektach z drewna. Opisuje perły architektury z tego nietrwałego przecież materiału; kościoły we wsi Blizne, Binarowej, Haczowie, Dębnie, Lipnicy Murowanej i Sękowej koło Gorlic, które w roku 2003 wpisane zostały na listę dziedzictwa światowego UNESCO.
Również wpisane na tą listę kościoły pokoju w Jaworze i Świdnicy, liczne dwory szlacheckie, podcieniową zabudowę galicyjskich miasteczek czy drewniane wille w uzdrowiskach: Krynicy, Szczawnicy czy Iwoniczu, meczety na Podlasiu, cerkwie, skanseny, molenny staroobrzędowców w Wodziłkach na Suwalszczyźnie i w mazurskim Wojnowie, wielkopolski pałac myśliwski Radziwiłłów w Antoninie, a nawet drewniane mosty jak ten w Cieciorach na rzece Pisie czy skansen w Bóbrce z drewnianą wiertnią z napędem ręcznym.
Obok tych najsłynniejszych znalazły się też mniej znane obiekty jak dwory w Sulerzyżu i Paplinie, czy kościoły w Lubawie, Narwi czy Ostrymkole. Polskę podzielono na 16 rozdziałów odpowiadających terenowo województwom. Ważnym uzupełnieniem treści książki jest słownik terminów specjalistycznych, indeks miejscowości oraz mapki poszczególnych województw z zaznaczonymi obiektami, które opisano w tekscie.
Dla mnie odkryciem był kościół odpustowy w Oleśnie, 56 km na płn od Opola, z niespotykaną kaplicą Św. Anny zbudowanej na planie gwiazdy, wieża antenowa w Gliwicach słynna z hitlerowskiej prowokacji w 1939 r. najwyższa ponoć drewniana konstrukcja na świecie, napędzana wodą kuźnica w Starej Kuźnicy k. Końskich – jeden z najcenniejszych drewnianych zabytków przemysłu i techniki w Polsce. Szachulcowe domy i kościoły zwłaszcza na Pomorzu i zupełnie fantastyczny szachulcowy zbór w Rakoniewicach.
Niesamowity jest też kościół w Wyszynie (Wielkopolska) o konstrukcji zrębowej na planie szesnastoboku przykryty wielkim, blaszanym dachem w kształcie dzwonu i nadwieszonym półkolistym chórem muzycznym. Duże wrażenie zrobił też na mnie dawny zbór w Lidzbarku Warminskim, obecnie cerkiew prawosławna fundacji króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III zbudowany na początku XIX wieku z wykorzystaniem typowego projektu przewidzianego dla świątyni murowanej, a zrealizowanego w drewnie, żeby zmniejszyć koszty budowy.
Autorka pisze że jest to interesująca realizacja w stylu klasycystycznym – mnie przypomina bardziej styl romański (!?!) Z daleka świątynia przypomina obiekt murowany. Już myślałem że autorka uwzględniła wszystkie drewniane obiekty w naszym kraju, a jednak. Nie znalazłem tu pięknego drewnianego spichlerza zamkowego w Niedzicy z ciekawą ekspozycją etnograficzną czy wielu drewnianych kościołów np. w Tarnowie; Wniebowzięcia NMP „na Burku” i Trójcy Przenajświętszej „na Terlikówce”, ale jak rozumiem nie zmieściły się.
Chętnie też przeczytałbym coś więcej o domu wczasowym „Gigant” w Międzygórzu – największym drewnianym pensjonacie w naszym kraju. Ten zbudowany w 1882 r. obiekt na 170 miejsc został tu jedynie wspomniany. Wśród licznych ciekawych i barwnych zdjęć są 3 czarno-białe rysunki, przedstawiające kościół w Ślesinie, cerkiew w Hrebennem, oraz domy w Mrzygłodzie, którz zupełnie nie pasują do całości. Ale może się czepiam. Poza tymi drobnymi w sumie uwagami, uważam, że jest to bardzo wartościowe wydawnictwo i mogę je śmiało polecić wszystkim turystom i krajoznawcom.
ARCHITEKTURA DREWNIANA W POLSCE. Autorka Grażyna Ruszczyk. Wydawnictwo Sport i Turystyka MUZA SA. Warszawa 2009. 576 str. Cena 69,99 zł.
