Bogactwo fauny, a zwłaszcza flory. Wspaniałe widoki z górskich polan. Ponad 20 historycznych wsi, osad i miejsc oraz wielokrotnie więcej zabytków architektury i kultury. Sporo atrakcji turystycznych. I jeden z największych walorów w obecnych, hałaśliwych czasach: cisza i spokój. To główne argumenty zachęcające do poznawanie Gorczańskiego Parku Narodowego.
Dla nas, grupki dziennikarzy turystycznych zaproszonych na wyjazd studyjny przez Małopolską Organizację Turystyczną, dodatkową była jego prezentacja w Ośrodku Edukacyjnym w Porębie Wielkiej, do której zawiózł nas dyrektor GPN dr inż. Janusz Tomasiewicz.
Zwłaszcza film pokazujący Park we wszystkich porach roku, z mnóstwem świetnych, a bardzo często, w przypadku zwierząt i ptaków, wręcz rewelacyjnych zdjęć. Edukacja, szczególnie młodzieży, stanowi w GPN jeden z bardzo ważnych odcinków działalności. Ale o niej za chwilę.
TROCHĘ FAKTÓW
Na początek garść faktów dotyczących Parku, opartych o to, co usłyszeliśmy i zobaczyliśmy, otrzymane publikacje, a wśród nich dwujęzyczną, polsko – angielską, bogato ilustrowaną, bezpłatną 116-stronicową książeczkę kieszonkowego formatu, wydaną przy wsparciu Unii Europejskiej, „Poznaj Gorczański Park Narodowy”.
A także inne źródła oraz osobiste wrażenia, także z wcześniejszych pobytów na tym terenie. GPN powstał w 1980 roku, i jest jednym z 33 naszych parków narodowych. Rodowód ma jednak starszy, gdyż już w roku 1927 właściciel części tych terenów, hr. Ludwik Wodzicki z Poręby Wielkiej, utworzył na powierzchni 114 ha rezerwat przyrody im. Władysława Orkana.
Tutejszego krajana, gdyż ten pisarz, poeta, dramaturg i publicysta (prawdziwe nazwisko Franciszek Ksawery Smaciarz, 1875–1930) urodził w Porębie Wielkiej, a w swojej twórczości często nawiązywał do stron rodzinnych. Tu zresztą, w jego domu „Orkanówce”, znajduje się poświęcone mu muzeum biograficzne.
A w niedalekiej Rabce drugie. Nie on jeden pochodził z tego regionu. W Harklowej, osadzie rycerskiej wzmiankowanej już w 1335 r., w której od XVIII w. dwór należał do Tetmajerów, przyszedł na świat artysta malarz Włodzimierz Przerwa – Tetmajer (1861-1923).
GENEZA I ROZWÓJ
Zaś w Ludźmierzu, dużej wsi z najstarszą na Podhalu parafią, jego brat przyrodni, piewca Podhala, poeta i powieściopisarz Kazimierz Przerwa Tetmajer (1865-1940) w tamtejszym, nieistniejącym już dworze Tetmajerów. Gorczański Park Narodowy rozpoczynał swoje istnienie na powierzchni 5908 ha.
Powiększonej w 1988 r. do 6763 ha, zaś później jeszcze trochę, i obecnie liczy ona 7030 ha. A otacza go ponad 16.647 ha otulina. Obejmuje centralne pasmo Gorców z masywem Turbacza i Gorca oraz wszystkimi obok nich, najwyższymi szczytami: Jaworzyną Kamienicką – 1288 m n p m., Kiczorą – 1282 m, Kudłoniem – 1279 m i Czołem Turbacza – 1258 m n.p.m.
Rozciąga się zaś na terenie 5 gmin: Mszana Dolna, Niedźwiedź, Kamienica, Nowy Targ i Ochotnica Dolna. Większość obszaru parku stanowią duże kompleksy leśne, przeważnie państwowe – 6567 ha, ale i 382 ha prywatnych. Z dominującymi w nich: świerkami, bukami i jodłami, ale również m.in. modrzewiami, wiązami, jesionami, jaworami, i olszą szarą.
W tym wielu powyżej stuletnich. Bogate jest runo leśne z charakterystycznymi dla tych stron gatunkami. O różnorodności tutejszej flory najlepiej świadczy fakt, że występuje w niej ponad 900 gatunków roślin naczyniowych, 450 porostów, 116 wątrobowców i 25 mchów. W tym wielu chronionych.
BOGACTWO FLORY I FAUNY
Szczególne znaczenie w tym parku narodowym mają polany, nazywane przez miejscowych halami. Powstawały one od XIV w. w wyniku działalności pasterskiej Wołochów, przybyszy z Półwyspu Bałkańskiego. Wypalali oni, a później i miejscowa ludność, lasy, a następne powiększali je wyrębując pod pastwiska.
Hale, które koszono oraz wypasano na nich owce i bydło, nie zarastały krzewami i drzewami. Zmienia się to od czasu zaprzestania wypasów, ze szkoda dla przyrody. Dlatego dyrekcja GPN ponownie wprowadza kulturowy wypas owiec, m.in. na Hali Długiej. A Jaworzyna Kamieniecka jest wykaszana. Symbolem i znakiem rozpoznawczym parku jest salamandra.
Ale fauna w nim jest o wiele bogatsza. Żyją na jego obszarze i mają swoje siedliska dziki, jelenie, sarny, wydry, borsuki i gronostaje. Ale również niedźwiedzie, wilki, rysie i żbiki. Mnóstwo – 185 gatunków – bezkręgowców, liczne ptaków. Z czego 21 znajdujących się w Polskiej Czerwonej Księdze gatunków zagrożonych.
M.in. traszka karpacka, cietrzew, dzięcioły: białogrzbiety i trójpalczasty, głuszec, orlik krzykliwy, orzeł przedni, puchacz, puszczyk uralski oraz sporo gatunków ssaków. W sumie 130 gatunków ptaków, z których około 100 gniazduje w parku, 9 gatunków nietoperzy, 7 gatunków płazów, a w potokach 2 gatunki ryb.
CO WARTO ZOBACZYĆ
Dla miłośników podglądania przyrody to istny raj. Ale wiele ciekawych obiektów i miejsc czeka tu również na amatorów historii, zabytków i nie tylko lokalnej architektury. Oglądać je można w ponad dwudziestu wsiach i miejscach. Przykładowo: w Czorsztynie ruiny zamku – warowni z XIV w.
W Dębnie drewniany kościołek z XV w. (Lista UNESCO) z unikatową polichromią, gotyckim krucyfiksem z XIV w. i tryptykiem z XV-XVI w. W Ochotnicy Górnej i Dolnej, najdłuższej, 38-kilometrowej wsi w Polsce, najstarszy duży szałas pasterski w kraju – „Kurnytowa Koliba”. Modrzewiowy kościółek z 1606 r. w Rabce. I wiele innych.
W Chabówce, Harklowej, Kamienicy, Ludźmierzu, Mszanie Dolnej, Nowym Targu, Olszówce, Niedźwiedziu, Rabie Niżnej, Rabce, Rdzawce, Waksmundzie itp. Wart odwiedzin jest dawny Park dworski hrabiów Wodzickich w Porębie Wielkiej.
Co prawda mocno zdewastowany w latach powojennych, ale stopniowo przywracana jest mu dawna świetność, zbudowano w nim sympatyczny amfiteatr, a obok znajduje się, jak już wspomniałem, Ośrodek Edukacyjny GPN. Na terenie Parku leży też kilka wsi letniskowych; Kluszkowce, Łopuszna, Tylmanowa. Jest też 46 szałasów pasterskich, z czego 12 zabytkowych.
SCHRONISKA, TRASY, ŚCIEŻKI EDUKACYJNE
Są trzy schroniska PTTK: na Turbaczu, Starych Wierchach i Maciejowej. A także warunki do uprawiania narciarstwa zjazdowego i biegowego. Na stokach Tobolowa w Koninkach są trzy wyciągi narciarskie. To tylko przykłady z bogatej oferty turystyczno – wypoczynkowej tego Parku.
Dla turystów pieszych jest w nim 14 szlaków, plus 9 spacerowych – łącznie 66,5 km tras. Dla rowerzystów 7 szlaków o długości prawie 58 km. Miłośnicy turystyki konnej mogą poruszać się również 7 oznakowanymi trasami niemal 60 km długości, głównie po górskich stokach.
Natomiast dla osób zainteresowanych przyrodą i historią tego regionu, wyznaczono 10 ścieżek edukacyjno-przyrodniczych o łącznej długości ponad 40 km. Są one dobrze opisane na tablicach. Zawierają informacje historyczne, przyrodnicze oraz opisy widoków panoramicznych. Wstęp na niektóre jest płatny.
Program edukacyjny GPN ma na celu przede wszystkim ochronę przyrody i wyrabianie odpowiednich nawyków wśród zwiedzających go, zwłaszcza młodzieży. Organizowane są dla niej, ale również chętnych dorosłych, godzinne prelekcje audiowizualne w sali z 6 tematami do wyboru. Zajęcia na ścieżkach edukacyjnych z ćwiczeniami, 2-3 godzinne warsztaty itp. Więcej informacji na ten temat znajduje się na: www.gorcepn.pl.
Zdjęcia autora
