CZERWIŃSK: ECHA MINIONEJ SŁAWY

Główna ulica tej gminnej wsi prezentuje się trochę lepiej, jest też w niej trochę solidnych domów, budynków użyteczności publicznej oraz placówek handlowych.

Trudno jednak uwierzyć, że niegdyś było to miasto ważne w naszej historii, do którego zjeżdżali królowie, książęta i papiescy legaci. A tutejsze opactwo należało do najbogatszych instytucji kościelnych na Mazowszu.

Dzieje Czerwińska sięgają bowiem XI wieku. Po raz pierwszy jego nazwa pojawiła się w falsyfikacie mogileńskim z 1065 roku. W połowie następnego, XII wieku, powstało opactwo sprowadzonych tu z Francji kanoników regularnych. Według jednych źródeł jego fundatorem był Piotr Dunin.

Według innych, np. informacji jaką przeczytałem na kilku tablicach tu na miejscu, swoje powstanie klasztor zawdzięczał biskupowi płockiemu Aleksandrowi z Malone oraz książętom: Bolesławowi Kędzierzawemu i Henrykowi Sandomierskiemu. W roku 1155 papież Hadrian IV bullą z 18 kwietnia przyjął klasztor p.w. Najświętszej Marii Panny pod opiekę Stolicy Apostolskiej, co wyłączało ją spod władzy biskupiej.

Poszczególne części tej nadwiślańskiej osady długo podlegały dwu ośrodkom władzy i miały różne prawa. Część wschodnia, biskupia, otrzymała prawa miejskie już w 1373 roku. Zachodnia, klasztorna, dopiero w 1582 r. Między tymi datami, a ściślej nawet trochę wcześniej, działo się tu sporo. Jak już wspomniałem, do Czerwińska, głównie do opactwa, przybywali książęta mazowieccy i legaci papiescy.

W 1361 roku gościł król Kazimierz Wielki i zreformował dobra klasztorne, nadał im też prawo średzkie. Władysław Jagiełło był tu trzykrotnie. Przy czym pierwszy pobyt w 1410 roku (następne odnotowano w 1419 i 1422) związany był z bitwą grunwaldzką. To w Czerwińsku połączyło się rycerstwo małopolskie, mazowieckie, wielkopolskie i litewskie zdążające na wojnę z Krzyżakami.

A w dniach 2 i 3 lipca wojska przeprawiły przez Wisłę po specjalnie w tym celu zbudowanym pod Kozienicami, po raz pierwszy w naszych dziejach, moście „łyżwowym”, czyli pontonowym i spławionym w dół Wisły. Po śmierci ostatniego księcia mazowieckiego Janusza III ten obszar Mazowsza wraz z resztą ziem książęcych włączony został do Korony.

Spośród innych naszych władców w Czerwińsku w roku 1593 przebywał Zygmunt III Waza płynąc Wisłą do Szwecji. Oddał wówczas tutejsze opactwo biskupowi warmińskiemu, kardynałowi Andrzejowi Batoremu. Władysław IV Waza już w pierwszym roku panowania, 9 lutego 1632 r., dał to opactwo na kilka lat swojemu bratu Karolowi Ferdynandowi. Był to bowiem suty kąsek.

Trzeci z naszych koronowanych Wazów, Jan Kazimierz, kilkakrotnie odwiedzał tutejszy klasztor. M.in. aby pomodlić się pod cudownym obrazem Maryi przed elekcją, a następnie podziękować za wybór na króla Polski. Były to jednak już ostatnie lata przemijającej chyba na zawsze świetności Czerwińska.

Wojny w połowie XVII oraz w XVIII wieku spowodowały załamanie głównego źródła zamożności miasta, handlu zbożem. Reszty dokonały zabory. Po III–cim miasto znalazło się w pruskim. Liczyło wówczas 290 mieszkańców. Natomiast po Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. trafiło do rosyjskiego. 17 kwietnia 1810 r. arcybiskup warszawski Franciszek Skarbek podjął decyzję o kasacji klasztoru.

Nie była to jednak żadna represja władz zaborczych. Po prostu od paru lat nie było do niego żadnych powołań, a w przyklasztornym seminarium kształciło się… 3 alumnów. Polasztorny kościół objął, jako proboszcz, kanonik Onufry Barcikowski. Ostatni związany z Czerwińskiem w 750-letniej historii opactwa. Po jego śmierci w 1833 roku klasztorną schedę przejęły norbertanki.

Ale w niespełna 80 lat później i one opuściły w 1902 r. dawne opactwo. Wcześniej, bo w 1870 roku Czerwińsk stracił prawa miejskie w ramach represji carskich za Powstanie Styczniowe. Do czasu pojawienia się tu w 1922 r. i gospodarzących nadal salezjanów, był to ponownie kościół parafialny.

W latach międzywojennych resztki miasteczka na prawach wsi zamieszkiwała przede wszystkim ludność żydowska. W latach II wojny światowej Niemcy wymordowali około 860 jej przedstawicieli. Straty poniósł również klasztor. Zajęli go niemieccy okupanci pozostawiając salezjanom tylko kilka pomieszczeń i zlikwidowali nowicjat. Zrabowali też część wyposażenia kościoła oraz dokumenty z jego archiwum.

Resztę zniszczyli wkraczający do Czerwińska żołnierze sowieccy. Ale Sanktuarium Maryjne pozostało i jest obecnie celem przyjazdu pielgrzymów oraz turystów. Ma się bowiem czym poszczycić poza sławną przeszłością. Ten romański zespół klasztorny, przebudowywany później w stylu gotyku, renesansu i baroku, należy nie tylko do najcenniejszych zabytków związanych z książętami mazowieckimi, ale i w ogóle Mazowsza.

Pochowany w nim został m.in. w 1294 roku Konrad II. Trójnawowa bazylika zbudowana została na nadwiślanej skarpie. Z przyklasztornego tarasu roztacza się piękna i rozległa panorama na Wisłę, jej oba brzegi oraz Puszczę Kampinoską. W kościele zachowało się sporo cennych malowideł, ołtarzy i innych dzieł sztuki sakralnej.

Do najcenniejszych należą romańskie freski z początku XIII w. w kaplicy Ukrzyżowania, największe z odkrytych dotychczas w Polsce. Są też w niej freski gotyckie, które przed ich odsłonięciem zakrywały romańskie. Głównym celem pielgrzymek tutaj jest cudowny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1612 roku w ołtarzu głównym. W srebrnej koszulce, ukoronowany złotymi koronami papieskimi w 1970 r.

To przed nim modlili się królowie: Władysław IV i Jak Kazimierz. Na co dzień zasłonięty innym obrazem opuszczanym przy dźwięku fanfar aby odsłonić ten cudami słynący. Co dla pielgrzymów stanowi dodatkowe przeżycie. W tym barokowym, bogato złoconym ołtarzu, po bokach Maryi stoją figury dwu świętych. Nie brak i innych ciekawych elementów, w tym dekoracyjnych.

Współgra z nim, również zdobiona i złocona ambona. Godnych uwagi obrazów, rzeźb, epitafiów i detali architektonicznych jest w świątyni o wiele więcej. Zachowała spora część romańskiego portalu z około 1150 r. z kamiennymi kolumnami między wieżami, w głównym, rzadko otwieranym wejściu. Na dolnych częściach tych kolumn widać ślady ostrzenia o nie rycerskich mieczy.

Miało to wzmocnić ich siłę, dodać świętości i zapewnić opiekę patronki świątyni. W lewej nawie na wysokości prezbiterium można obejrzeć resztki jeszcze romańskiej posadzki. Zaś na ścianie wyeksponowane detale architektury z tamtej epoki oraz późniejsze tablice epitafijne.

Również w jednej z kolumn dzielących nawę główną od prawej uwagę zwraca widoczna od tej drugiej wysoka część dawnej romańskiej kolumny. Przed kościołem stoi późnogotycka, z 1497 r. Brama Opata Kuli. Obok dzwonnicy natomiast figura Chrystusa z 1910 roku. Postawiona w miejscu, w którym wg. przekazów mszę dla rycerzy zmierzających pod Grunwald odprawił 2 lipca 1410 roku płocki biskup Jakub Kurdwanowski.

Na jednej z zewnętrznych ścian świątyni od strony ogrodu i tarasu znajduje się mozaika przedstawiająca św. Jana Bosko, założyciela zakonu salezjanów – obecnych mieszkańców starego klasztoru. A na jego wewnętrznych murach bardzo współczesna droga krzyżowa. Warto więc dla obejrzenia tego miejsca i obiektów przyjechać do Czerwińska.