Pardubice, 90-tysięczne miasto wojewódzkie (administracyjna stolica Kraju Pardubickiego) we wschodnich Czechach, szerzej znane jest w świecie chyba przede wszystkim z organizowanych w nim od 1874 konnych wyścigów z przeszkodami Wielka Pardubicka Steeplechase. Odbyło się ich już 125, z przerwami podczas I i II wojen światowych! Słynie również, podobnie jak nasz Toruń, z produkcji znakomitych pierników. Tylko raczej specjaliści wiedzą natomiast, że to tutaj, w Zakładach Chemicznych Synthesia, produkowany jest silny, o konsystencji plasteliny, ale od 1991 roku już wykrywalny, materiał wybuchowy semtex.
PONAD 7 WIEKÓW HISTORII
Tutejsze zakłady chemiczne wytwarzają oczywiście również inne artykuły. Przede wszystkim celulozę, pigmenty i barwniki oraz związki organiczne. Oprócz nich jest przemysł elektromaszynowy, elektrotechniczny i spożywczy. Od 1994 roku działa w Pardubicach uniwersytet, na którego 7 wydziałach studiuje ponad 10 tys. studentów.
Dla turystów najważniejsze są jednak miejscowe bardzo interesujące zabytki, jakie zachowały się z ponad 7-wiekowej przeszłości miasta. Ale również inne atrakcje, o których można dowiedzieć się, z wydanego także po polsku, przewodnika turystycznego, a zarazem informatora miejskiego. Lub ze stron internetowych: www.ipardubice.cz.
Pierwsza wzmianka o istnieniu Pardubic pochodzi z 1295 roku, zaś jako o mieście z 1340 r. Ale swój rozkwit zawdzięczają one przede wszystkim Wilhelmowi z Pernštejna, najwyższemu ochmistrzowi Królestwa Czeskiego. Nabył je w 1491 roku i rozpoczął budowę miasta godnego jego stanowiska.
Z takim rozmachem i tak wspaniałego, że w Czechach nadal używane jest określenie „lśni jak Pardubice”. To jemu miasto zawdzięcza swoje historyczne centrum z renesansowym rynkiem, od 1964 roku zabytkowym rezerwatem architektonicznym.
ZIELONA BRAMA
Również dziełem rodu Pernštejnów była przebudowa tutejszego zamku na renesansowy pałac otoczony fortyfikacjami. Te dwa zespoły architektoniczne, stojące zresztą w pobliżu siebie, w zakolu, jaki tworzą Łaba i wpadająca do niej rzeczka Chrudimka, przyciągają najwięcej turystów.
Od południa i zachodu przylegają zaś do nich najciekawsze budowle XX wieku. Na pardubicką Starówkę prowadzi renesansowa Zielona Brama w dawnych, zachowanych jedynie we fragmentach, murach obronnych miasta. W rzeczywistości, przynajmniej obecnie, pokryta białym tynkiem.
Nad jej łukiem wejściowym znajduje się płaskorzeźba wykonana według projektu sławnego czeskiego malarza Mikolaša Aleša (1852-1913). Przedstawia ona ciekawą historię herbu Panów na Pardubicach. W skrócie – korzystam z informacji jaką znalazłem we wspomnianym przewodniku po mieście – było to tak.
W 1158 r. książę czeski Władysław II wraz z cesarzem Fryderykiem Barbarossą starał się zdobyć włoskie miasto Mediolan. Podczas jednego z nocnych ataków, podczas którego czescy żołnierze zdobyli miejski sztandar, mimo bohaterstwa w walce, musieli się wycofać.
SŁUP MARIAŃSKI Z 1698 ROKU
Na ostatniego z nich, Jeszka z Pardubic i jego konia, spadła zamykana krata bramy przecinając zwierzę na pół. Ale jeszcze kilka metrów niósł on jeźdźca. Ten zaś wziął połowę wiernego rumaka na barki i zaniósł do obozu księcia. W nagrodę Władysław II nadał mu herb z przednią połową konia.
Do Zielonej Bramy, w której obecnie znajduje się ekspozycja historyczna Kronika Miasta Pardubice, przylega od wewnętrznej strony Starówki ponad 60-metrowej wysokości ceglana wieża z łukiem bramnym i zegarem. Roztacza się z niej piękny widok na zabytki miasta oraz jego okolice.
Krótka uliczka prowadzi od niej na rynek – Pernštýnské námesti. Ma on powierzchnię około 6200 m², a na jego środku wznosi się kamienny Słup Mariański z balustradą, zwieńczony posągiem Matki Boskiej stojącej na półksiężycu.
Wykonany został, i ustawiony w roku 1698, według projektu nieznanego artysty włoskiego na zlecenie pardubickiego dziekana Valentýna Klečáka, jako wotum dziękczynne za ochronę miasta przed zarazą w 1680 r. W latach 1773-1777 miejscowy rzeźbiarz Jakub Teplý obudował kolumnę kamienną balustradą na której umieścił herby, w rogach zaś rzeźby czeskich lwów.
NEORENESANSOWY RATUSZ
Ozdobił ją również ośmioma posągami świętych – czołowych patronów ziemi czeskiej. Św. św. Wacława, Ludmiły, Norberta, Wojciecha, Iwana, Jana Nepomucena, Prokopa i Józefa. Na pierzejach rynku stoi 30 domów oraz, na północnej, przepiękny neorenesansowy ratusz z dwiema wieżami.
Zbudowany on został w latach 1892-1894 według projektu architekta Jana Wejrycha na miejscu rozsypującego się starego oraz trzech sąsiadujących z nim domów. Była to jedyna ingerencja w starą zabudowę rynku.
Postać rycerza – strażnika miasta – na szczycie ratusza między wieżami, wzorowana była na rzeźbie Wojciecha z Pernštejna z jego grobowca w kościele św. Bartłomieja. Niemal każda z kamienic w rynku ma starą, znaną i opisaną historię. Tak np. Dom Mydlářovski był pierwotnie, w latach 1505-1515, pierwszym pardubickim ratuszem.
Po pożarze w roku 1507 został odbudowany, jako jednopiętrowy, w stylu gotyckim. A o piętro renesansowe podwyższony zaś po pożarze w 1538 r. Dom ten ma i późniejszą bardzo ciekawą historię. W XIX w. np. bywały w nim ważne czeskie osobistości. Ale na rozpisywanie się o tym nie ma tu miejsca.
HISTORYCZNE KAMIENICE
Inny dom, „Pod białym koniem”, w którym mieści się restauracja „U bileho konika”, odbudowany został przez bogatego burmistrza Jana Romána, który ocalił się w nim podczas pożaru miasta w 1538. Ma zabytkowe wnętrza, a od roku 1507 na jego parterze była karczma.
Jednym z najciekawszych domów w rynku jest także kamienica „U sv. Vaclava”. Pierwotnie gotycka, przebudowana po pożarze w 1538 r. w stylu renesansowym. Ale z zachowanymi gotyckimi malowanymi niszami, renesansowymi terakotowymi ościeżami oraz dodanym później późnobarokowym szczytem z 2 połowy XVIII w.
W 1799 r. wzbogacono go o płaskorzeźbę św. Wacława na koniu. W przeszłości był on m.in. miejskim aresztem. Za najpiękniejszy barokowy dom uważany jest „U Jonaše” na wschodniej pierzei rynku.
Z zachowanymi cennymi sklepieniami z początku XVI w. oraz wielką płaskorzeźbą na frontonie przedstawiającą biblijnego proroka Jonasza w paszczy wieloryba. Obecnie mieści się w nim oddział Galerii Wschodnioczeskiej. Z najbardziej znanych domów wspomnę jeszcze o Matějovskym, nazywanym też Starą Apteką.
ZABYTKOWE KOŚCIOŁY
Od 1666 r. mieściła się w nim karczma i zajazd dla podróżnych z miejscem na 16 koni i daszkiem dla powozów. Zaś w 1807 r. aptekarz Josef Menšik otworzył w nim aptekę, zamkniętą w 1979 r. Przykłady dotyczące innych ciekawych domów w rynku można mnożyć.
Dodam tylko, że w jego południowo – wschodnim narożniku stoi kościół p.w. Zwiastowania Panny Marii. Jest on jedną z najstarszych budowli w mieście, z metryką udokumentowaną od połowy XIV w. Zachowało się w nim późnogotyckie żebrowane sklepienie. Jeżeli o tutejsze świątynie chodzi, to trudno pominąć kościół św. Bartłomieja z początku XVI w.
Zbudowano go dla katolickiej mniejszości, a zarazem jako nekropolię rodową czeskiej gałęzi Pernštejnów. W jego prezbiterium znajduje się grobowiec z piaskowca pokryty marmurową płytą ze wspomnianą już postacią Vojtěcha z Pernštejna.
Na frontonie świątyni uwagę zwraca zabytkowy, kamienny krucyfiks, herby oraz trzy freski z postaciami z czeskiej historii. Kościół ten stoi obecnie frontonem do wytyczonej na przełomie XIX i XX w. ulicy – placu Republiki, z którego jest też wejście do Zielonej Bramy.
DZWONNICA, TEATR I ZAMEK
A między nimi stoi dawna Dzwonnica z XVI w. z dobudowaną podczas zarazy w 1680 r. kaplicą św. Rocha. Obecną postać otrzymała ona jednak w 1930 r. Obok niej wzniesiono pomnik poległym w I wojnie światowej. Najbardziej zwracającą uwagę budowlą XX w. przy Placu Republiki jest secesyjny Teatr Wschodnioczeski, wcześniej Miejski.
Zbudowany został w latach 1906-1909 według projektu arch. Antonina Balšánka. Nad tympanonem z herbem miasta stoi posąg „Geniusza”. Wyrzeźbił go Bohumil Kafka (1878-1942), autor również największego na świecie posągu jeźdźca na koniu – Jana Żiżki na Vitkovie w Pradze.
Jako ciekawostkę wspomnę, że „Geniusz” otrzymał twarz Emmy Destinnovej (1878-1930), światowej sławy czeskiej śpiewaczki operowej. Wróćmy jednak w najstarszą część miasta. Wspomniany już pardubicki zamek stoi w najbardziej na północ wysuniętej jego części po południowej stronie Łaby.
Powstał w czasie budowy miasta przez Wilhelma Pernštejna, ale był później przebudowywany. Przede wszystkim na renesansowy pałac, ale otoczony fortyfikacjami. Obecnie jest on siedzibą Muzeum Wschodnioczeskiego i Wschodnioczeskiej Galerii (Sztuki) założonej w 1953 roku.
ŚCIEŻKI EDUKACYJNE
Poza ich zbiorami oraz samą budowlą, przyciąga on zwiedzających salami rycerskimi z najstarszymi w Czechach renesansowymi malowidłami naściennymi, kaplicą Trzech Króli, a także również najstarszy w historii czeskich sztuk pięknych… aktem Fortuna Volubilis. Przedstawia on Kapryśną Szczęściarę (Štěstěnna vrtkavá).
Dla ułatwienia zwiedzania najcenniejszych i najciekawszych zabytków oraz miejsc w Pardubicach, wytyczono dwie, świetnie opisane ścieżki dydaktyczne. Pierwsza, Wilhelma z Pernštejna, ma 2,5 km długości i prowadzi od Zielonej Bramy przez Rynek, Przyzamcze, Zamek i inne punkty, m.in. wspomniany kościół św. Bartłomieja.
Druga, z zaledwie sześcioma miejscami na zatrzymanie się i zwiedzanie, nazywa się „Śladami Silver A. Ostatnia droga Alfreda Bartoša”. Upamiętnia ona grupę czechosłowackich spadochroniarzy z okresu II wojny światowej Silver A i jego dwu głównych bohaterów.
I ma świadczyć, że i Czesi mieli w latach niemieckiej okupacji swój ruch oporu. Atrakcji turystycznych, poza zwiedzaniem Starówki, zamku i ich otoczenia, jest w Pardubicach oczywiście więcej. Warto więc tu przyjechać, aby je poznać.
Zdjęcia autora
Autor uczestniczył w międzynarodowej podróży studyjnej dziennikarzy (Press Trip) zorganizowanej przez Czeską Narodową Organizację Turystyczną Czech Tourism w Pradze.
