PRZEWODNIKI WIEDZY I ŻYCIA: RZYMNie ma chyba innego zagranicznego miasta, któremu poświęcono by już tyle przewodników w języku polskim, co Rzymowi. Zarówno po Wiecznym Mieście, jak i w rozdziałach bądź częściach przewodników po Włoszech. Przy czym wydawane są one już od bardzo dawna.
Jeden z najwcześniejszych, i to obszerny, po zabytkach Watykanu i włoskiej stolicy napisał, o czym już chyba mało kto wie, Józef Ignacy Kraszewski. Najnowszy zaś – „Rzym” z serii przewodników Wiedzy i Życia wydawanych przez oficynę Hachette Polska, znajdzie się w sprzedaży w marcu. Stanowi on nowe wydanie, po 20 latach, pięknej pozycji z tej serii.
Zaktualizowane, wzbogacone o strony www, numery telefonów, godziny otwarcia muzeów i innych placówek oraz sporo nowych informacji. Układ i treść są w zasadzie identyczne jak w pierwszym wydaniu oraz zgodne z formułą tej serii.
Czytelnik znajdzie więc w części pierwszej: „Wprowadzenie”, propozycje czterodniowego zwiedzania najważniejszych zabytków i obiektów miasta, jego miejsce na mapie Europy i Włoch. A także historię Rzymu od czasów antycznych do roku 2009, „Rzut oka” na jego najważniejsze atrakcje z sugestiami co i jak poznawać, o wybitnych artystach i pisarzach zafascynowanych tym miastem oraz „Rok w Rzymie” zawierający informacje o specyfice poszczególnych pór roku, pogodzie i wykazy najważniejszych stałych imprez i wydarzeń.
Podstawowa część przewodnika, „Rzym krok po kroku” omawia 16 dzielnic bądź historycznych fragmentów – nawet poszczególnych placów i ich otoczenia, na które podzielone zostało miasto. Są to kolejno: Kapitol, Forum, Palatyn, Piazza Della Rotunda, Piazza Navona, Piazza di Spagna, Campo de’ Fiori, Kwirynał, Eskwilin, Lateran, Karakalla, Awentyn, Zatybrze, Janikulum, Watykan, Via Veneto i Obrzeża Rzymu. Ponadto propozycje dziewięciu wycieczek tematycznych.
W każdym z tych fragmentów miasta przedstawiono najważniejsze zabytki: świątynie, pałace i inne budowle, pomniki, fontanny, parki itd. Jest to, jak zwykle w tej serii przewodników, prezentacja bardzo skrótowa. Ale z mnóstwem – jest ich w sumie ponad 1200 – kolorowych zdjęć i ilustracji, mapek i planów, w tym planu miasta ze spisem ulic. Zwiedzanie i dokładniejsze poznawanie ułatwiają rzuty „z lotu ptaka” na centra lub najważniejsze fragmenty tych dzielnic oraz także trójwymiarowe przekroje głównych zabytków, muzeów itp.
Wiele z nich, m.in. Koloseum, Hale Trajana, Panteon czy kościoły: Il Gesu, Santa Maria del Popolo, Santa Maria Maggiore zawiera również kalendaria związanych z nimi wydarzeń. Przewodnik wzbogacają różne, włamane w tekst ciekawostki. Np. „Sąd na nieboszczykiem” z opisem postawienia przez papieża Stefana VI przed sądem jego zmarłego poprzednika papieża Formozusa, uznania go winnym „nielojalności wobec Kościoła”, obcięciem prawej ręki i wrzuceniem zwłok do Tybru.
Inne ważne dla turystów informacje znajdują się w dwu ostatnich rozdziałach. „Informacje turystyczne” sugerują gdzie się zatrzymać – z charakterystyką hoteli, ich adresami, telefonami, stronami internetowymi itp., a także informacjami o cenach i ich sezonowych obniżkach, udogodnieniach, dostępności dla osób niepełnosprawnych, podróżnych z dziećmi, sposobach rezerwacji miejsc, ukrytych napiwkach itp. Ponadto o innych możliwościach zakwaterowania.
W rezydencjach, domach i mieszkaniach – także do wynajęcia na pewien czas, instytucjach religijnych, kempingach, czy rezerwacji za pośrednictwem biur turystycznych. Przy czym polecane hotele wymienione są w układzie według dzielnic lub części miasta zgodnie z ich podziałem w części poświęconej zwiedzaniu. Podobnie jest w przypadku wyżywienia. Z informacjami o restauracjach i kawiarniach, ich charakterystyce i kategoriach cen, menu, godzinach otwarcia, rezerwacji stolików, dostępności dla wózków inwalidzkich i dzieci, palenia tytoniu, regionalnej kuchni i napojach itp.
Rozdział ten zawiera również informacje o możliwości dokonywania zakupów w domach towarowych i centrach handlowych, sklepach czy na bazarach oraz polecane placówki z ich charakterystyką, adresami, telefonami itp. W podobny sposób przewodnik omawia rozrywki i sport oraz aktywny wypoczynek w Rzymie, a także zwiedzanie miasta z dziećmi.
Natomiast z rozdziału „Informacje podstawowe” czytelnik dowie się kiedy, jak i czym najlepiej tam jechać, jak poruszać się na miejscu, o godzinach otwarcia muzeów i innych atrakcji, zwiedzaniu kościołów, mszach katolickich, napiwkach, toaletach, bezpieczeństwie i pomocy medycznej w razie potrzeby, bankach, telekomunikacji itp. Na końcu tego rozdziału znajduje się plan Rzymu w 12 częściach i spis ulic. Przewodnik zamyka dosyć dokładny Skorowidz i króciutki mini słowniczek polsko-włoski z najważniejszymi zwrotami.
Przewodnik ten zawiera więc mnóstwo potrzebnych turyście informacji podanych w przystępny oraz, jak już wspomniałem, bardzo skrótowy sposób z licznymi lustracjami. Niestety, nie jest on bez wad, zwłaszcza dla turysty polskiego. Ograniczona objętość, ale przede wszystkim zagraniczne grono autorów spowodowały, że brak w nim bardzo wielu informacji dotyczących rzymskich poloników. Znalazłem co prawda w opisie Bazyliki św. Piotra zdjęcie i informację o nagrobku Marii Klementyny Sobieskiej, wnuczki króla Jana III, ale głównie chyba ze względu na jego autora, Filippo Barigioniego.
W notatce o artystach i pisarzach zafascynowanych Rzymem wzmiankę, że kształcili się w nim stypendyści Jana III Sobieskiego – Szymon Czechowicz i Franciszek Smuglewicz. A także, że mieszkał tam na stałe Henryk Siemiradzki. Ale już bez słowa o jego rzymskich obrazach, chociażby „Pochodnie Nerona” (1876) czy „Dirce chrześcijańska” (1897). Jest wzmianka o Adamie Mickiewiczu, ale już ani słowa o jego popiersiu i tablicy pamiątkowej przy via del Pazzetto, czy alei viale Adamo Mickiewicz prowadzącej ze wzgórza Trinità dei Monti do ogrodów Pincio.
Podobnie o Henryku Sienkiewiczu, ale bez informacji, że do napisania powieści, za którą w 1905 roku otrzymał Nagrodę Nobla, zainspirował go mały kościółek Quo Vadis Domine. Wspomniany w przewodniku w króciutkiej informacji, z odwróconą nazwą: Domine Quo Vadis, o Via Appia Antica. Znalazłem parę słów o grobowcu królewicza Aleksandra Sobieskiego w kościele kapucynów, ale w opisie tej świątyni pod jej włoską nazwą Santa Maria della Concezione.
Kto więc tego nie wie, nie trafi tam. Nie ma natomiast niczego o polskim kościele San Stanislao dei Polacchi pełnym polskich, także cennych pamiątek. Podobnie o kościele Santissimo Nome di Marie ufundowanym kolo Kolumny Trajana dla upamiętnienia wiedeńskiej Victorii Jana III Sobieskiego. Czy o kościółku Della Resurezione (Zmartwychwstania), dawnej siedzibie Braci Zmartwychwstańców, w którym znajdują się dzieła Henryka Siemiradzkiego i innych wybitnych polskich artystów, a przed świątynią stoi rzeźba Mikołaja Kopernika dłuta Oskara Sosnowskiego.
W opisie Muzeów Watykańskich zabrakło chociażby wspomnienia o najsłynniejszym w nich dziele polskiego autora, obrazie Jana Matejki „Sobieski pod Wiedniem”, którego, chociażby ze względu na rozmiary, nie sposób nie zauważyć. To tylko najważniejsze przykłady. Kto więc zechce poznawać polskie pamiątki w Wiecznym Mieście, musi sięgnąć do innych źródeł. Pomimo tych braków przewodnik ten wart jest polecenia. Zwiedzenie zresztą tylko części najważniejszych opisanych w nim zabytków, muzeów, obiektów czy miejsc, wymaga co najmniej tygodnia lub dwu.
RZYM. Przewodnik Wiedzy i Życia. Praca zbiorowa, przekład grona tłumaczy. Wydawnictwo Hachette Polska, Warszawa 2013, str. 448.
