W serii przewodników „Polska Turystyczna” krakowskiego wydawnictwa Amistad ukazało się II wydanie kolejnej ciekawej pozycji, tym razem trochę wykraczającej poza granice naszego kraju. Przewodnik obejmuje bowiem cały Śląsk Cieszyński w jego historycznych granicach, nie podzielony w 1920 roku między dwa państwa według rzeki Olzy decyzją Rady Ambasadorów. Co, jak wiadomo, spowodowało późniejsze napięcia i konflikty między naszymi krajami i narodami.
Z których najbardziej znanym było przyłączenie Zaolzia do Polski w październiku 1938 roku. Uzasadnione ze względu na zdecydowanie dominującą wówczas na tym terenie ludność polską, ale przeprowadzone w najgorszej z możliwych sytuacji: po haniebnym Dyktacie Monachijskim, w cieniu rozbioru Czechosłowacji dokonanej przez hitlerowską III Rzeszę.
Pamiętam ówczesny entuzjazm w Polsce z okazji odzyskania Zaolzia, kroniki filmowe z relacjami z podróży tam, specjalnym pociągiem, marszałka Edwarda Rydza – Śmigłego, scenami witania Wojska Polskiego przez zaolziańskich rodaków, okolicznościowy znaczek pocztowy. I późniejsze, jakże zasadne w kontekście historycznym, pretensje do nas o to Czechów. Które „przebił” dopiero udział LWP, tym razem na nas wymuszony, w sowieckiej agresji na Czechosłowację w sierpniu 1968 roku.
Na szczęście to już przeszłość. Dziś granica na Olzie, podobnie jak i w innych miejscach, jest tylko linią na mapie, którą można przekraczać w dowolnym miejscu. Radykalnie zmieniona sytuacja narodowościowa na Zaolziu zamknęła dawne spory terytorialne. Zaś nasze i Czechów członkostwo w Unii Europejskiej, pozwala nie tylko na swobodne podróżowanie, ale również poznawanie, bez dawnego zacietrzewienia, dziedzictwa historycznego i kulturalnego całego Śląska Cieszyńskiego. W którym swój udział mieli przecież nie tylko Polacy i Czesi, ale również Niemcy, Austriacy, Żydzi, Słowacy, o innych mniejszościach narodowych nie wspominając.
I to dziedzictwo stara się przedstawić autor przewodnika oraz grono współautorów. Punktem wyjścia jest rola i miejsce tego obszaru na trans granicznej, ekoturystycznej trasie dziedzictwa kulturalnego Kraków – Morawy – Wiedeń Greenways. A także informacja o tym projekcie oraz o działalności Euroregionu Śląsk Cieszyński i Stowarzyszenia „Olza”. W przewodniku znalazły się krótkie informacje praktyczne: na temat placówek IT, dojazdu w ten region i poruszania się po szlakach Greenways oraz proponowanych trasach tematycznych.
Rozdział poświęcony krajoznawstwu regionu zawiera podstawowe informacje o ukształtowaniu terenu, hydrografii, klimacie oraz florze i faunie. Jak również ciekawie przedstawione, z wieloma mało znanymi faktami, dzieje tego obszaru od czasów najdawniejszych po współczesność. Ponadto ciekawie pomyślane oraz dobrze przedstawione, tak istotne tam, dziedzictwo cieszyńskich luteran, śląskich górali i kulturę – z wyodrębnieniem strojów i rękodzieła – oraz ludową sztukę i architekturę regionu, a także ochronę w nim dziedzictwa przyrodniczego. Do tego dodać trzeba, umieszczone w innym rozdziale, egzotyczne już, zwłaszcza dla młodego pokolenia turystów, dziedzictwo cieszyńskich Żydów.
W rozdziałach czysto przewodnikowych autorzy za najważniejszą uznali prezentację obiektów i ciekawych turystycznie miejsc na przebiegającym przez Śląsk Cieszyński fragmencie Szlaku Geenways. Przy czym dwiema trasami: pętlą nizinną – przez Cieszyn, Goleszów – Skoczów – Jaworze i pętlą górską z Czeskiego Cieszyna przez Jabłonków – Istebnę – Wisłę – Ustroń. Czytelnik znajduje tam masę informacji o dziejach poszczególnych miejscowości, obiektów i miejsc – z ich, niekiedy dosyć szczegółową prezentacją – które warto zobaczyć.
A także informacji praktycznych: o placówkach IT, transporcie, zakwaterowaniu, wyżywieniu, rozrywkach, imprezach oraz aktywnym wypoczynku. Trochę szkoda, że brak podobnych informacji w przypadku miejscowości po czeskiej stronie granicy. A przecież w trakcie podróży można nocować, nie mówiąc już o jedzeniu, również w Czeskim Cieszynie, Jabłonkowie czy mniejszych miejscowościach czeskiego Śląska. Zamieszczenie takich informacji spowodowałoby, że trans graniczność tego przewodnika byłaby pełniejsza.
W kolejnych rozdziałach autorzy przedstawiają szlaki tematyczne: spacer po śródmieściu Cieszyna; wspomniany już szlak Śladami Cieszyńskich Żydów – obejmujący, dodam, także czeską część miasta; Śladami Stroju Cieszyńskiego; Via Ducalis – Drogę Książęcą oraz dwa króciutkie: szlak św. Jana Sarkandra i Beskidzką Ścieżkę Planetarną. A tym, którzy chcieliby zobaczyć coś jeszcze poza wspomnianymi szlakami, proponują także wypady do 9 innych miejscowości euroregionu.
W przewodniku są również informacje monotematyczne wyodrębnione w ramkach, czarno-białe rysunki i plany oraz mapki. Niestety, najciekawsza z nich: Księstwa Cieszyńskiego Jonasa Nigrini jest bardzo słabo czytelna. Tylną wewnętrzną część okładki i skrzydełka zajmuje barwny plan Cieszyna i Czeskiego Cieszyna. O czym warto było poinformować na początku części poświęconych tym miastom.
Na barwnych wkładkach oraz okładkach znalazło się 44 zdjęć. W sumie więc, w niewielkiej objętościowo książeczce wydanej w poręcznym, kieszonkowym formacie, czytelnik znajduje mnóstwo naprawdę ciekawych i wartościowych informacji. Nie tylko ułatwiających zwiedzanie, ale także poznanie przeszłości, specyfiki regionu i miejsc oraz obiektów w nim.
ŚLĄSK CIESZYŃSKI. Po obu stronach Olzy. Przewodnik z serii „Polska Turystyczna”. Autorzy: Michał M. Kowalski oraz grono współautorów i konsultantów. Wydawnictwo Amistad, wyd. II, Kraków 2009, str. 144 + 8 str. barwnych wkładek.
