W Państwowym Muzeum Etnograficznym w Warszawie otwarta została niezwykle ciekawa wystawa „Zwyczaje okresu Dodekameron – świętych dwanaście dni na Cyprze”. Potrwa ona do 22 listopada.
Jej otwarcie stało się wydarzeniem, gdyż uczestniczyli w nim: Jego Ekscelencja Biskup Mesaorii Grzegorz z gronem kapłanów z Cypru, Jego Eminencja Wielce Błogosławiony Sawa, Prawosławny Metropolita Warszawski i Całej Polski, również z kapłanami oraz Chórem Cerkwi Prawosławnej w Polsce i Biskup pomocniczy diecezji warszawsko-praskiej Michał Janocha.
Wspólnie dokonali oni krojenia tradycyjnego cypryjskiego świątecznego ciasta vasilopity. Cypryjski Dodekameron, liczący dwanaście dni okres świąteczny rozpoczyna się 25 grudnia i od Bożego Narodzenia trwa, przez Nowy Rok, aż do Święta Objawienia Pańskiego obchodzone 6 stycznia.
Jest to czas pełen radości, wypełniony unoszącymi się zapachami świątecznych wypieków – słodkich ciast z miodem i orzechami, aromatyzowanych świeżymi pomarańczami, cytrynami, cynamonem, goździkami i… posypanych miłością.
Najważniejszym z nich jest ciasto świętego Vasilisa – „vasilópitta”, będące kontynuacją pięknego zwyczaju, zgodnie z którym ukryta w środku moneta przynosi szczęście swojemu znalazcy na cały następny rok. Okres tych dwunastu świętych dni zamykają Chrzest Chrystusa i poświecenie wód.
Po poświęceniu, w świetle Chrztu Pana, Cypryjczycy kolędują w swoich domach, jedząc placki „kserotigana” i małe złote kuleczki „lukumades”. Te zwyczaje, tak inne od naszych bożonarodzeniowych, przybliża otwarta wystawa. Na planszach umieszczonych w dużej muzealnej sali wystawowej, znajdują się ilustrowane opisy w języku polskim i angielskim cypryjskich tradycji i świątecznych obyczajów.
„Do świąt Bożego Narodzenia – czytam na jednej z nich pod tytułem „Pieczenie Bożonarodzeniowego chleba w tradycyjnym piecu” – wierni przygotowywali się duchowo i religijnie poprzez systematyczne uczęszczanie do kościoła i surowy czterdziestodniowy post „sarantámero” rozpoczynający się 15 listopada.
Punktem kulminacyjnym przygotowań dla gospodyń było przygotowanie świątecznego chleba i innych wypieków, zgodnie z wymogami tradycji i potrzebami tych wielkich dni.
Na Boże Narodzenie należało wyrobić ciasto z różnego rodzaju „sisamotá”, jak je nazywają, ponieważ wszystkie posypane były ziarnem sezamu, „gennópittes”, „lichuziés”, lub „kúmula Maryi Panny”, „stavrokúllura”, christópspma”, „zembilúdkia”, „vortakúdikia”, „púlles” i „avktotés” z białymi jajkami, „gristarkiés”, „dahtiliés”, „athropúdkia” lub „kukulúdes”.
Koniecznie musiało być też ciasto zwane w różnych wsiach ciastem św. Vasilisa, „vasilópittą” lub „vasilisem”, ozdobione krzyżem – symbolem chrześcijaństwa oraz symbolami z wiejskiego życia”.
Na innej tablicy, a zajmują one cała jedną ścianę: „Christopsoma – gennopittes wypieki bożonarodzeniowe” jest kolejna informacja:
„Na Boże narodzenie „christópsoma”, a na święto Objawienia Pańskiego placki”. Z jej rozwinięciem: „Bożonarodzeniowy chleb, zw. „christópsomo” jest w pewnym sensie składany w ofierze, w ewolucji bezkrwawej ofiary. Świadczy o tym rytuał jego krojenia. Chleb kroi zawsze ta sama osoba, tak jak Chrystus był tym, który dzielił chleb na Ostatniej Wieczerzy. W greckiej świątecznej tradycji chleb kroi zawsze gospodarz domu”.
Przytoczone teksty informacji z dwu tablic są cytatami ze źródeł, stąd w pierwszym z nich czas przeszły, ale zwyczaje te są nadal kultywowane. Na wystawie obejrzeć można również ikony i zdjęcia ze bożonarodzeniowych obrzędów. Uzupełniają je stoiska, na których kobiety przygotowują tradycyjne ciasto na świąteczne wypieki oraz tace z już gotowymi, także do skosztowania.
Do Warszawy przyleciał również mnich, który pokazuje jak maluje się ikony. Jest też cypryjska ludowa orkiestra oraz zespół taneczny, który po zakończeniu części oficjalnej wykonywał narodowe tańce. Wcześniej licznych gości zaproszonych na otwarcie wystawy Cypryjki i Cypryjczycy w strojach ludowych częstowali winem i słodyczami.
Dostojnych gości powitał dyrektor muzeum dr Adam Czyżewski, któremu występujący jako pierwszy z kościelnych hierarchów, biskup Grzegorz, przekazał w prezencie wydawnictwa albumowe.
W swoim wystąpieniu cypryjski biskup mówił o bożonarodzeniowych zwyczajach na wyspie oraz dziękował gospodarzom i sponsorom, którzy umożliwili zorganizowanie tej wystawy a także prezentacji. Biskup Sawa wspomniał m.in. o swojej oficjalnej wizycie na Cyprze oraz bliskich związkach i współpracy obu Kościołów.
Gdy wniesiono wielką vasiloptę – tradycyjne greckie ciasto bożonarodzeniowe z greckim krzyżem oraz rokiem 2018 na niej, rozpoczęło się jego krojenie. Biskup Grzegorz zaprosił do niego obu warszawskich biskupów dwu Kościołów, a po nich krojenie kontynuowali inni cypryjscy kapłani, częstując ciastem najważniejszych gości.
Następnie na zapleczu dzielono je na mniejsze kawałki, aby starczyło dla wszystkich. Zgodnie z tradycją, w cieście ukryto monetę. Dla jej znalazcy oznacza ona powodzenie w nadchodzącym roku. W tym przypadku nagrodą był 5-dniowy pakiet turystyczny na Cyprze.
W trakcie uroczystego otwierania wystawy polscy goście mogli też dowiedzieć się m.in. że na wyspie nie ma tradycji dzieleni się opłatkiem, ani stawiania choinek. Na ścianach umieszcza się natomiast pęk gałązek miejscowych drzew który, również wspólnie, zawiesili wszyscy trzej biskupi.
Chór śpiewał cypryjskie pieśni religijne oraz kolędy, także jedną polską. Zaś gości częstowano nie tylko kawałeczkami vasilopty, ale także różnorodnymi innymi cypryjskimi wypiekami świątecznymi oraz winem.
Organizatorami tej ciekawej wystawy oraz podniosłego jej otwarcia są: Synodalne Biuro Pielgrzymkowe Cerkwi Cypru, Policja Cypru – Departament ds. Walki z Narkotykami, Fundacja Charytatywna HELP2LIVE i Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie, przy współpracy z przedstawicielstwem w Polsce CTO – Cypryjskiej Organizacji Turystycznej.
Zdjęcia autora
