TAJWAN: HALA PAMIĘCI CZANG KAJ-SZEKA

 

 

 

Gdy otwierano ją 5 kwietnia 1980 roku w piątą rocznicę śmierci generalissimusa i byłego, wieloletniego prezydenta Republiki Chińskiej, nadano jej nazwę Narodowej Hali Pamięci Czang Kaj-szeka. W 27 lat później, na fali demokratyzacji kraju i krytycznej oceny Czanga, ówczesny prezydent Chen Shui-bian zmienił ją na Narodową Halę Pamięci Demokracji Tajwanu.

 

Ale jego następca, Ma Ying-jeou przywrócił starą w niespełna półtora roku później. Obecnie używane są jednak dwie nazwy. Na tablicy przed wejściem Chiang Kai-Shek Memorial Hall i taka sama ze skrótem CKS, a więc już bez określenia National – Narodowa, na planie miasta. Natomiast w oficjalnym, dwujęzycznym miesięczniku informacyjnym dla turystów „This Month Taiwan” stosowana jest oficjalna wersja nazwy z lat 2007–2008 – National Taiwan Democracy Memorial Hall.

 

Czang Kaj-szek (1887–1975), chiński polityk i wojskowy, odegrał znaczącą rolę w dziejach swojego kraju. Jego biografia, podobnie jak czasy, w których żył, była bardzo złożona i nie tu miejsce na jej szerszą prezentację. Poświęcono jej zresztą sporo książek, o krótszych publikacjach nie wspominając.

 

Pochodzący z prowincjonalnej, średnio zamożnej rodziny kupieckiej absolwent akademii wojskowej w Baoding, kontynuował studia w Japonii, a następnie przez blisko 3 lata służył jako oficer w cesarskiej armii tego kraju. Do ojczyzny wrócił w 1911 r., uczestniczył w obalaniu cesarstwa, był jednym z współzałożycieli partii narodowej – Kuomintangu.

 

Pierwszy prezydent Republiki Chińskiej Sun Jat-sen mianował go w 1915 r. komendantem akademii wojskowej w Whampoa. Był to okres wieloletniej wojny domowej w Chinach, podczas której Czang m.in. uratował w 1923 r. prezydenta. W roku następnym wysłał on zdolnego oficera z krótką misją do Moskwy aby przyjrzał się sowieckiemu systemowi politycznemu i organizacji wojska.

 

Po śmierci Sun Jat-sena w 1925 r. Czang został głównodowodzącym Narodowych Sił Rewolucyjnych. Z najważniejszych faktów z jego życia trzeba odnotować, że w 1927 r. podpisał ze Stalinem akt o nieagresji. W 1928 r. mianowany został generalissimusem i premierem Rządu Narodowego, którym był do 1931 oraz w latach 1943–1948.

 

Prezentując się jako spadkobierca Sun Jat-sena dążył do zjednoczenia Chin zawierając różne sojusze. M.in. przy pomocy Stalina i jego agentów tępił początkowo… komunistów Mao Tse-tunga, dzięki czemu uzyskał wsparcie i doradców hitlerowskich Niemiec. Walczył, ale początkowo tylko symbolicznie, gromadząc siły na rozprawę z komunistami, z Japończykami uzyskując na nią pomoc ZSRR, a po przystąpieniu w 1941 r. USA do wojny, także amerykańską.

 

Dzięki pomocy trzeciej żony, Song Meiling, pochodzącej z bardzo bogatego bankierskiego rodu szanghajskiego, wybitnie utalentowanej, także do polityki, absolwentki szkół amerykańskich, stał się, jako przywódca wielkiego kraju, znaczącą postacią w polityce światowej. Zaliczany był, obok Stalina, Roosevelta i Churchilla do „Wielkiej czwórki”, która decydowała o losach świata po II wojnie światowej.

 

W 1947 r. na mocy nowej konstytucji wybrany został prezydentem Republiki Chińskiej. Przegrał jednak, wraz z Kuomintangiem, wojnę domową z komunistami Mao Tse-tunga i zmuszony został, z synem z pierwszego małżeństwa Chiang Ching-kuo, częścią armii oraz ponad 2 milionami uchodźców cywilnych uciec w 1949 roku na wyspę Tajwan, nazywaną wówczas w świecie Formozą.

 

Przenosząc na wygnanie władze Republiki Chińskiej. Mimo demokratycznej konstytucji zaprowadził tam, jako prezydent uważający się aż do śmierci za reprezentanta całych Chin, rządy autorytarne, określane obecnie jako okres białego terroru. Rodowici Tajwańczycy nie mieli swojej reprezentacji politycznej, bezlitośnie tępiony był ich język i kultura.

 

Opozycja pod hasłem zagrożenia komunistycznego była więziona i likwidowana. W partii Kuomintang przeprowadzał czystki. Stan wojenny utrzymywano był przez 38 lat. Nie przeszkadzało to jednak USA w udzielaniu Tajwanowi, jako antykomunistycznemu, znaczącej pomocy militarnej i gospodarczej. A dzięki liberalizmowi gospodarczemu i reformie rolnej wyspa stała się z czasem jednym z „azjatyckich tygrysów”.

 

Ten polityczny „zamordyzm” uległ pewnemu złagodzeniu pod rządami wspomnianego już syna i następcy na stanowisku prezydenta, Chiang Ching-kuo. Postaci też niezwykle ciekawej. Wraz z ojcem pojechał on w 1924 roku do Moskwy i pozostał w ZSRR do roku 1937. Studiował, podobno ukończył tam dwie uczelnie, ale w okresie stalinowskich czystek stał się politycznym zesłańcem.

 

Na Syberii ożenił się z Rosjanką Fainą Jepaczewą Wachaliewą, która na Tajwanie przybrała nazwisko Chiang Fang-liang. Znakomicie opanowała dialekty chińskie, także tajwański, a dzięki swojej działalności społecznej i kulturalnej była ukochaną „first lady” aż do śmierci w 2004 roku. Syn Czang Kaj-szeka Chiang Ching-kou (1910–1988) był najbliższym współpracownikiem ojca.

 

Od 1950 roku kolejno: szefem tajnej policji, ministrem obrony, wicepremierem, a podczas 3 ostatnich lat życia Czanga i aż do 1978 roku premierem. Od tegoż roku aż do własnej śmierci – prezydentem Tajwanu. Reprezentującym do końca lat 70-tych, tj. do uznania przez ONZ i społeczność międzynarodową władz Chińskiej Republiki Ludowej za jedynego przedstawiciela Chin, Republikę Chińską.

 

Wspominam o nim nie tylko ze względu na znaczenie tego polityka, ale przede wszystkim fakt, że to za jego premierostwa, 31 października 1975 r., w 88 rocznicę urodzin Czang Kai-szeka, rozpoczęto w Tajpej budowę Hali Pamięci. A otwarto ją, w 5-tą rocznicę jego śmierci, 5 kwietnia 1980 roku, gdy Chiang Ching-kou był prezydentem kraju. Miał więc znaczący, chyba nawet decydujący wpływ na jej kształt i otoczenie.

 

Hala Pamięci w Tajpej jest centralną budowlą wspomnianego już, rozległego kompleksu, na terenie którego znajduje się również, znacznie mniejszy, Teatr Narodowy oraz Narodowa Sala Koncertowa wybudowane w stylu pagód, z czerwonymi, krytymi dachówką dachami.

 

Trzypoziomową CKS Memorial Hall wzniesiono według projektu architekta Yang Cho-chenga na niewielkim wzniesieniu, co podkreśla jej monumentalny charakter. Prowadzi do niej i całego kompleksu duża, o pięciu arkadach, brama główna, nakryta jednym większym i czterema mniejszymi dachami w stylu pagód.

 

Podobne bramy, chociaż inne, np. od strony osiedla mieszkaniowego ma ona tylko trzy arkady i tyleż dachów nad nimi, prowadzą do kompleksu z pozostałych stron świata. Za bramą główną znajduje się niewielki plac ze wspomnianymi już pozostałymi gmachami kompleksu po bokach, przechodzący w długą aleję wykładaną kamiennymi płytami. Po obu jej stronach są szerokie, kwieciste trawniki.

 

Na końcu alei natomiast wznosi się, 70 metrowej wysokości, zbudowana na planie czworoboku Hala Pamięci. Przykrywa ją dwupoziomowy ośmiokątny dach również nawiązujący do architektury pagód, ale pokryty, podobnie jak bramy do kompleksu, ciemno niebieską dachówką. Zwieńcza go kopułka w kolorze ceglanym.

 

Do gmachu tego prowadzi 89 kamiennych stopni symbolizujących lata które przeżył Czang, z białymi płotkami – poręczami po bokach i środku. Przypomina to wejścia do pawilonów pałacu cesarskiego w Zakazanym Mieście w Pekinie. Wewnątrz głównym pomieszczeniem jest rozległa centralna hala na całą wysokość budowli.

 

Pod ścianą vis a vis wejścia stoi kilkumetrowy, na masywnym, pokrytym napisami postumencie, odlany z brązu pomnik siedzącego prezydenta. Chińskie napisy są również na wykładanych marmurami ścianach tej hali. Pokrywają ją dywany w kolorze bordo. Przed pomnikiem zawsze stoi warta honorowa, a odbywające się co godzinę jej zmiany są zarazem kilkuminutowymi pokazami musztry i żonglerki karabinami, przyciągającymi zwiedzających.

 

Warta honorowa pełniona jest również przed niewielką salą grobową najdłużej sprawującego władzę prezydenta. W Hali Pamięci znajduje się także biblioteka, muzeum poświęcone życiu Czang Kai-szeka. M.in. z, w mojej ocenie, trochę socrealistycznymi obrazami. Są sklepy i stoiska z drogimi w porównaniu z placówkami handlowymi w mieście pamiątkami.

 

Zapraszając w jednym z nich mnie i innych zwiedzających do degustacji różnych gatunków herbaty, namawiano do kupienia jej w specjalnym, upominkowym pudełku, ale za zniechęcającą do tego cenę. Nie brak, oczywiście, kawiarenki oraz automatów z gorącą kawa i napojami chłodzącymi. Wspomniałem o alei prowadzącej od bramy głównej do CKS Memorial Hall.

 

Stoją w niej również współczesne rzeźby. W większości wykonane w czarnym, polerowanym kamieniu, ale kilka także w kolorze pomarańczowo – różowym. Przedstawiają grube, udziwnione, dla mnie kiczowate figury ludzkie. Na obrzeżach tego kompleksu znajdują się tereny parkowe, a tuż obok niego tętniące życiem centrum stolicy. Raz to na pewno warto zobaczyć.