BOSZ: MUZEA POLSKIE – ALBUM I KOMPEDIUM WIEDZY

BOSZ: MUZEA POLSKIE – ALBUM I KOMPEDIUM WIEDZY

 

 Dla jednych, na szczęście nielicznych, muzea są „cmentarzyskami sztuki”. Dla większości jednak stanowią cenne źródła wiedzy z różnych dziedzin oraz – zwłaszcza w przypadku malarstwa, rzeźby i grafiki, chociaż nie tylko, miejsca głębokich przeżyć estetycznych. Nasze zbiory muzealne, kraju, przez który w ciągu wieków przetaczały się niszczące wojny i grabieże najeźdźców, są generalnie uboższe niż znajdujące się w większych i bogatszych państwach europejskich. Które – warto o tym pamiętać – nierzadko grabiły innych, nas również, lub pozyskiwały eksponaty także w sposób daleki od uczciwości. Ponadto w okresie tworzenia w Europie narodowego muzealnictwa Polska nie istniała jako państwo. A zarówno wówczas, jak i po odzyskaniu niepodległości, zamożność kolekcjonerów jak i kraju nie pozwalała na ogół na nabywanie wysokiej klasy, drogich eksponatów. Tak jest zresztą po dziś dzień. Nie znaczy to, że polskie zbiory muzealne są nieciekawe. Wręcz przeciwnie, znajdują się w nich także rarytasy rangi światowej.

 

Jak wiele oraz jakie są dzieje i współczesność naszego muzealnictwa, przekonać się można czytając i oglądając – bo jest to także bogato i pięknie ilustrowany album – „Muzea polskie” wydany przez BOSZ. Kolejna publikacja umacniająca znaczenie tej oficyny dla kultury narodowej. „Album, który oddajemy w ręce czytelników – prezentuje go wydawca i autorzy na tylniej stronie okładki – to fascynująca wyprawa w świat polskich kolekcji muzealnych, podczas której można poznać bogactwo zbiorów i ich niezwykłe dzieje. Przewodnikami są wybitni specjaliści – muzealnicy, dyrektorzy muzeów, historycy sztuki, a do podróży zachęcają liczne, unikatowe często ilustracje. Kompendium wiedzy niezbędne, by zrozumieć ideę współczesnego muzealnictwa.”

 

Dzieło, bo nie jest to zwykły pięknie wydany i bogato ilustrowany album z opisami i ciekawostkami, otwiera obszerna „Rozmowa o muzeach” pary wybitnych specjalistów w tej dziedzinie: Doroty Folgi – Januszewskiej, autorki także, dodam, m.in. wydanego rok wcześniej również w BOSZ-u znakomitego przewodnika „1000 muzeów w Polsce”, który na naszych łamach recenzowałem i Andrzeja Rottermunda. Zawierająca mnóstwo, także mało znanych faktów dotyczących polskich muzeów i muzealnictwa. Z ich odniesieniem do światowego.

 

Z podkreśleniem znaczenia takich placówek jak Świątynia Sybilli w Puławach Izabeli Czartoryskiej – pierwszego w Europie muzeum świadomie historycznego, czy specyficznych dla Polski muzeów rezydencji i muzeów siedzib szlacheckich oraz arystokratycznych. W rozmowie tej, oprócz wielu innych tematów zwrócono uwagę m.in. na fenomen, jakim w okresie zaborów było Muzeum Narodowe Polskie w Rapperswilu w Szwajcarii. Ale również na współczesne problemy polskiego muzealnictwa wynikające z braku uregulowań prawnych dotyczących kolekcji zamkowych i dworskich znacjonalizowanych w 1945 roku.

 

W kolejnych rozdziałach napisanych przez specjalistów przedstawiono dzieje, stan aktualny, a niekiedy i ciekawostki, różnych rodzajów polskich muzeów w podziale na: Narodowe i regionalne; Kościelne; Polskie za granicą; Muzea i historia – Rezydencjalne, historyczne i archeologiczne; Etnograficzne – nieocenione zwierciadła; Uniwersyteckie i muzea nauki; Przyrodnicze i Techniki. A te, które nie bardzo mieściły się w tym podziale, omówione zostały w Postscriptum.

 

M.in. KL Auschwitz – Birkenau i inne miejsca pamięci, Muzea sztuki nowoczesnej, Powstania Warszawskiego, Chopina w Warszawie, Podziemia Rynku Głównego w Krakowie oraz realizowane: Historii Żydów Polskich w Warszawie i projektowane: m.in. Muzeum Współczesne we Wrocławiu. Każdy merytoryczny rodzaj muzeów przedstawiony został zarówno pod kątem tego, czym się one zajmują, jak i ich historią oraz współczesnością w Polsce, z najbardziej znaczącymi lub charakterystycznymi przykładami.

 

Zacytuję, dla przykładu, fragment tekstu czym jest i zajmuje się etnografia: „Zajmuje go (etnografa) świat, który przestajemy zauważać: banalne na pozór przedmioty, praktyki życia indywidualne i społeczne, kultura pracy i świętowania, stosunek do obcych, reguły współistnienia, wykluczenie…”. I dalej: idea tworzenia tego rodzaju muzeów; historia muzeów etnograficznych i ich zbiory – oraz dzieje wybranych, z dramatycznymi losami podczas II wojny światowej; skanseny; wystawy.

 

W przypadku Muzeów Narodowych można przeczytać m.in. o ich późnym powstawaniu w stosunku do innych krajów europejskich, co wynikało z zakazów zaborców, zwłaszcza Rosji. Ale i o ciekawej historii, tworzeniu ich zalążków oraz zbiorów. Z bardzo ciekawymi przykładami i porównaniami. Np. za pierwsze muzeum w nowożytnej Europie uważa się udostępnienie publiczności kolekcji sztuki na rzymskim Kapitolu w 1471 roku przez papieża Sykstusa IV. Ale… wówczas już od ponad stulecia na zamku w Brzegu istniał jeden z największych księgozbiorów świeckich założony przez Ludwika I Brzeskiego.

 

W przypadku muzeów kościelnych autor także podkreśla ich stosunkowo późne powstawanie, gdyż dopiero pod koniec XIX w. Równocześnie jednak ich geneza i zbiory sięgają głębokiego średniowiecza. Muzea polskie za granicą, z dziejami oraz omówieniem zasobów najważniejszych, to oczywiście Rapperswil, Paryż, Zamek Montrésor nad Loarą, Londyn, ale także Nowy Jork oraz Chicago i wiele innych. Interesująco przedstawiono dzieje i rodzaje muzeów rezydencjonalnych, historycznych i archeologicznych.

 

Podobnie uniwersyteckich i naukowych – operując skrótem od Collegium Maius w Krakowie po Centrum Nauki Kopernik w Warszawie. Rozdział poświęcony muzeom przyrodniczym o bogatych u nas tradycjach obejmuje również Muzea natury w parkach narodowych. „Muzea techniki” omawia najciekawsze placówki w kraju. Od MT w Warszawie, poprzez Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego i zabytkową Hutę Żelaza w Chlewiskach, Muzeum Motoryzacji, Kuźnię Wodną w Gdańsku – Oliwie, Techniki i Komunikacji w Szczecinie oraz Kolejnictwa nie tylko w stolicy – po Górnictwa Węglowego i skanseny górnicze.

 

Muzea: Miedzi, Żup Krakowskich, Lotnictwa w Krakowie, Wojska Polskiego w Warszawie i podobne, Pożarnictwa w Mysłowicach, Drogownictwa, Morskie, Włókiennictwa w Łodzi. Nawet Porcelany w Ćmielowie i Rolnictwa w Szreniawie. Szkoda że pominięto Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu, interesujące zarówno od strony technicznej, jak i ze względu na znajdujące się w nim zbiory filatelistyczne. Bardzo mocną stroną tego albumu są ilustracje – przede wszystkim zdjęcia.

 

Poza fotografiami dzieł sztuki znanych z wielu reprodukcji, także na wydanych w ogromnych nakładach znaczków pocztowych, jak „Dama z gronostajem” Leonarda da Vinci, „Ekstaza św. Franciszka” El Greco czy „Szczerbiec”, również innych wspaniałych, które przeważnie można obejrzeć tylko w muzeach lub skarbcach. Przykładowo wymienię „Włócznię św. Maurycego” – jej replikę podarowaną Bolesławowi Chrobremu w roku 1000 w Gnieźnie przez Ottona III i także jego darem będący wg. przekazów bizantyjski „Kielich Agatowy” (Św. Wojciecha) z X wieku.

 

Trudno pominąć też przepięknej roboty, zabytkowe kielichy mszalne. Z klasztoru karmelitów regularnych w Trzemesznie z ok. 1180 r., czy z fundacji opata Andrzeja Ożgi z opactwa w Tyńcu z 1480 r. Podobnie krzyż relikwiarzowy z ok. 1340 r. ofiarowany przez Władysława Jagiełłę kolegiacie (obecnie katedrze) w Sandomierzu prawdopodobnie znaleziony na pobojowisku pod Grunwaldem. Czy relikwiarz w kształcie św. Barbary z 1514 roku. To samo można powiedzieć o zdjęciach architektury i wnętrz, że wspomnę o kaplicy św. Ducha na Zamku Lubelskim czy portalu kaplicy św. Anny na Zamku w Malborku.

 

Albo z innych dziedzin: Globus nieba z 1480 r. – instrumentarium Marcina Bylicy z Olkusza ze zbiorów Collegium Maius, czy jedyny zachowany w całości w Europie egzemplarz prehistorycznego nosorożca włochatego, który wymarł 12 tys. lat temu, ze zbiorów Aquarium i Muzeum Przyrodniczego w Krakowie. A starannie dobranych zdjęć i ilustracji jest łącznie 387. Jest to więc dzieło, które powinien przeczytać i obejrzeć każdy nie tylko interesujący się muzeami i muzealnictwem, ale również sztuką, architekturą lub innymi dziedzinami, artefakty z których gromadzone są w kolekcjach i muzeach.

 

MUZEA POLSKIE. Koncepcja, redakcja merytoryczna i wybór ilustracji: Dorota Folga – Januszewska. Teksty: Antoni Bartosz, Dorota Folga – Januszewska, Krzysztof J. Jakubowski, Paweł Jaskarnis, Jerzy Litwin, Jacek Miller, Przemysław Mrozowski, Andrzej Rottermund, Ewa Wyka. Wydawnictwo BOSZ, Olszanica 2012, str. 256.

Komentarze

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Scroll to Top