POLSKA: ZAMEK KAMIENIEC W ODRZYKONIU

Kamienne ruiny średniowiecznego zamku Kamieniec w Odrzykoniu wznoszą się na skalistym wzgórzu, na skraju Czarnorzecko–Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego. Ze szczytu wyniosłych ruin XIV-wiecznej warowni rozciąga się piękny widok na pagórki Pogórza Dynowskiego, oraz malowniczą panoramę Beskidu Niskiego na południu i zachodzie a także na położone w kotlinie królewskie miasto Krosno.

Nieco historii

Najstarsze wzmianki o zamku pochodzą z XIV stulecia, kiedy Kamieniec był własnością króla Kazimierza Wielkiego. W dokumencie lokacyjnym wsi Osobnica koło Jasła z 1348 roku, wzmiankowany jest Mikołaj z Babic „burgrabia de Camyenecz”.

Za skuteczną obronę Wilna przed Krzyżakami w roku 1390 Władysław Jagiełło podarował zamek Kamieniec Klemensowi z Moskorzewa herbu Pilawa, twórcy potęgi rodu Pilawitów, który rozbudował Zamek Wysoki gdzie ulokował i uposażył kaplicę, konsekrowaną w roku 1402, oraz wzniósł Zamek Średni i Przedzamcze Odrzykońskie. Wnukowie Klemensa od nazwy zamku przyjęli nazwisko Kamienieckich, dla podkreślenia, iż zamek był gniazdem rodowym.

Najwybitniejszym z rodu Kamienieckich był Mikołaj, pierwszy w historii wojska polskiego dożywotni hetman wielki koronny, starostą krakowskim i sanockim, który w 1509 odniósł zwycięstwo nad Wołochami pod Suczawą a w 1512 rozgromił pod Wiśniowcem najazd Tatarów Krymskich którymi dowodził Mengli I Girej. Hetman cieszył się wielkim zaufaniem Zygmunta Starego, że ten powierzył mu tymczasową władzę w kraju, podczas wizyty króla w Wiedniu. Na zamku w Odrzykoniu hetman polny koronny Marcin Kamieniecki podejmował wygnanego z Węgier króla Jana Zapolyę.

W 1530 roku Kamienieccy odsprzedali zamek bankierowi królowej Bony Sewerynowi Bonerowi, który gościł tu m.in. Faustyna Socyna – twórcę doktryny religijnej Braci Polskich zwanych Arianami. Córkę Bonera Zofię poślubił Jan Firlej, królewski sekretarz a później marszałek wielki koronny, wojewoda krakowski, lubelski i bełski. Jan Firlej był wpływowym politykiem i senatorem, próbował zbrojnie wpływać na elekcje królewskie. Był też jednym z najwybitniejszych propagatorów protestantyzmu w Rzeczypospolitej. Po 1550 przeszedł najpierw na luteranizm, później był wyznawcą kalwinizmu. W swoich dobrach wprowadził protestantyzm we wszystkich kościołach. Jeden z Firlejów również Jan zorganizował obronę zamku przed wojskami księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego. Niestety nieskuteczną. Zamek został zdobyty i znacznie zniszczony, ale mieszkańcom udało się uciec tunelem z oblężenia. Podczas Konfederacji Barskiej w murach chylącego się już ku ruinie zamku stacjonowały wojska konfederatów.

Kolejnymi właścicielami zamku byli Stadniccy, Skotniccy, Mniszchowie i Bogatkowie, Scypionowie del Campo, Kalinowscy, Braniccy herbu Gryf, Jabłonowscy, Potoccy, Starowieyscy, Szeptyccy i Fredrowie.

Po powstaniu listopadowym, w ruinach zamieszkał obłąkany Jan Machnik z Dukli, który był pierwowzorem literackim powieści “Król zamczyska” Seweryna Goszczyńskiego.

W 1894 na górnym zamku odsłonięto, stojące do dzisiaj popiersie Tadeusza Kosciuszki dluta rzeźbiarza Andrzeja Lenika, ufundowane przez okoliczną ludność w setną rocznicę Insurekcji Kościuszkowskiej.

Podczas I Wojny Światowej w maju 1915 roku wokół ruin odrzykońskiego zamku walczyły oddziały austriackiego 57 pułku piechoty z Tarnowa, składającego się głównie z Polaków.

Mimo że na przestrzeni dziejów zamek był wielokrotnie niszczony, odbudowywany i ulegał wielu przebudowom, zachował do dzisiaj szereg zabytkowych detali. Przez długi czas zamek podzielony był na dwie części, będące w posiadaniu różnych właścicieli. Jedną stanowił zamek górny z przedzamczem zachodnim, drugą zamek średni z przedzamczem wschodnim.

Zemsta o mur graniczny

Zamek w Odrzykoniu był miejscem wydarzeń na kanwie, których powstała jedna z najlepszych polskich komedii – „Zemsta” Aleksandra Fredry.

Na początku XVII wieku część zamku Kamieniec była własnością Jana Skotnickiego, który sądził się ze współwłaścicielem zamku Piotrem Firlejem, o prawo do korzystania ze studni i wycięcie drzew. Jan Skotnicki odremontował zamek, naprawił mur i odbudował kaplicę, ale w zemście na sąsiedzie za dokuczanie, tak przebudował dach, że deszczówka spływała Firlejom na dziedziniec, co stało się to przyczyną długiego sąsiedzkiego sporu obu rodów.

W 1828 r. Aleksander hrabia Fredro napoleoński oficer i poeta ożenił się ze swoją długoletnią miłością Zofią z Jabłonowskich Skarbkową, która w posagu wniosła połowę zamku Kamieniec w Odrzykoniu. Przeglądając stare dokumenty zamkowe znalazł on akta procesowe spierających się dwóch dawnych współwłaścicieli zamku.

Historia ta zainspirowała Aleksandra Fredrę do napisania słynnej komedii „Zemsta”, gdzie Jan Skotnicki jest Rejentem Milczkiem w a Piotr Firlej Cześnikiem Raptusiewiczem. Dość skomplikowana fabuła jest jak to u Fredry niezwykle zabawna, dzięki przewijającym się postaciom, Klary, Wacława, Podstoliny, Dyndalskiego a zwłaszcza Papkina.

W komedii Fredry Cześnik napadł na robotników Rejenta naprawiających mury górnego zamku i zniszczył sporne rynny, ale kres ich długoletnim zatargom, położył dopiero ślub zawarty w 1638 przez wojewodzica Mikołaja Firleja (Wacława), z kasztelanką Zofią Skotnicką (Klarą).

Nowe życie zamku

Popadający w ruinę zamek traktowany był jako symbol upadku Rzeczypospolitej, co znalazło odzwierciedlenie w literaturze oraz licznie publikowanych widokach zamku. Malownicze ruiny Odrzykonia malowali m.in. Adam Gorczyński i Jan Matejko. W roku 1842 ukazał się poemat „Król zamczyska” Seweryna Goszczyńskiego. Poeta odwiedził zamek, chłonął jego romantyczną atmosferę i spotkał zamieszkującego zamkowe ruiny pustelnika, tytułowego króla zamku.

W latach 50. zamkowe mury objęto ochroną i częściowo zabezpieczono. Mimo to część murów i baszt uległo zawaleniu. Pod koniec lat 90. ub. stulecia częściowo odrestaurowano i zabezpieczono mury a zamek został wydzierżawiony miejscowemu kolekcjonerowi i udostępniony do zwiedzania turystom.

Efektowne pozostałości zamku w Odrzykoniu zachowane są jako trwała ruina doskonale wkomponowana w okoliczny krajobraz. Obecne wejście do zamku znajduje się od lepiej zachowanej strony wschodniej. Jest tu niewielkie muzeum z dawną bronią i eksponatami związanymi z historią zamku, pomieszczenie kaplicy oraz sala tortur z makietami dawnych narzędzi służących do zadawania bólu. Zwłaszcza ta ostatnia wzbudza duże zainteresowanie. Grupy dzieci i młodzieży mają możliwość wzięcia udziału w warsztatach ceramicznych w Zamkowej Pracownii Ceramicznej.

Wokół zamku w Odrzykoniu jest kilka piaskowcowych skał. Na jednej z nich znajduje się kaplica Matki Boskiej z Lourdes. Skała niedaleko wejścia, nazwana jest „Strażnicą”.

Szlacheckie tradycje i kamienne Prządki

Filią Zamku Kamieniec jest Muzeum Kultury Szlacheckiej w Kopytowie. Położony 10 km na zachód od Krosna dawny folwark cysterski jest siedzibą wyjątkowego muzeum wnętrz i tradycji szlacheckiej z wyposażeniem charakterystycznym dla dworu szlacheckiego. W dawnych dworskich piwnicach powstała Piernikarnia – pracownia, w której organizowane są rodzinne warsztaty piernikowego rękodzieła.

Dookoła zamku biegnie też ścieżka przyrodnicza. Inną ścieżką, o długości 1,5 km dojść można do rezerwatu Prządki. Po drodze jest grodzisko z IX w., kurhany oraz cmentarzysko.

Rezerwat geologiczny Prządki chroni grupę piaskowcowych skał o fantastycznych kształtach. Rozrzucone pośród sosnowego lasu skalne ostańce o kilkunastometro

wej nieraz wysokości przypominają wielkie grzyby lub postacie. Nawiązują one do miejscowej legendy według której były to panny dworskie z pobliskiej Korczyny, które rywalizując o względy przystojnego rycerza przędły dla niego szatę także w niedzielę i za karę zostały zamienione w kamienie.