UKRAINA: MUKACZEWO – MIASTO TRZECH NARODÓW

 

 

 

 

Dzieje tego miasta nad rzeką Latoricą, dopływem Cisy, sięgają IX wieku. Istniało ono już w czasach Wielkich Moraw, zaś w X wieku stał tu warowny gród słowiańskich Białych Chorwatów i rozciągało się zwierzchnictwo Rusi Kijowskiej. Po przyjściu plemion madziarskich znad Wołgi nad Dunaj, opanowały one i ten obszar. Przy czym według jednych źródeł już w 896 roku – od którego liczy się historię Węgier, według innych dopiero w 1018 r.

 

Dzieje Mukaczewa, podobnie jak wielu innych w tym regionie Europy były burzliwe. Wiadomo, że w 1086 r. ucierpiało ono od napadu stepowych Połowców. W 1241 r. spustoszyły go, wraz z okolicami, hordy mongolskie – jakieś oddziały operujące poza głównym kierunkiem ich natarcia, rozbitego dopiero pod Legnicą przez siły polsko – niemieckie.

 

Zamek Palanka, obecnie twierdza składająca się z trzech zamków z dziedzińcami, murami obronnymi, basztami oraz mostem zwodzonym, jest największą i najlepiej zachowaną budowlą obronną na Rusi Zakarpackiej, zbudowany został – w skromniejszej postaci – w XIII w. na rozkaz króla węgierskiego Beli IV Wielkiego.

 

Miał strzec północno – wschodnich rubieży królestwa jako główna twierdza komitatu Bereg. Władali nim jednak także inni. Np. w latach 1396-1414 był on siedzibą litewskiego księcia Fiodora Koriatowicza z nadania króla Zygmuna Luksemburskiego. Osadził on w okolicach licznych Rusinów.

 

Wcześniej mieszkała w nim również Elżbieta Bośniaczka, żona króla polskiego Ludwika Węgierskiego (1326-1382). W 1445 r. Mukaczewo zostało wolnym miastem królewskim, co spowodowało jego znaczący rozwój. W wieku następnym stało się regionalnym centrum handlu i rzemiosła oraz największym punktem wymiany towarowej z Rzeczypospolitą.

 

W 1526 r. miasto znalazło się w granicach Księstwa Siedmiogrodzkiego i stało terenem walk z Habsburgami, których wojska w 1567 r. zniszczyły je. Później, na blisko 80 lat, zostało siedzibą siedmiogrodzkich książąt Rakoczych. Zapuściły się tu także, w 1657 r., oddziały księcia Lubomirskiego pustosząc Mukaczewo.

 

Na początku XVIII w. było ośrodkiem powstań anty habsburskich, przechodząc po ich upadku, w 1726 r. na własność austriackiego rodu Schönbornów. Pociągnęło to za sobą osiedlanie w mieście licznych Niemców i rozwój gospodarczy. Zamek Palanka był zaś jedną z kluczowych twierdz monarchii habsburskiej. Burzliwe były losy Mukaczewa także w I połowie XX w.

 

Najpierw w 1919 r. zajęte zostało przez wojska czechosłowackie i na mocy traktatu w Trianon włączone w 1920 r. do nowo powstałej Czechosłowacji. Po Układzie Monachijskim i tzw. pierwszym arbitrażu wiedeńskim, zaanektowali je wraz z okolicami Węgrzy. Zaś po zajęciu 26 października 1944 r. przez Armię Czerwoną, zostało w roku następnym włączone do ZSRR – formalnie do sowieckiej Ukrainy – w ramach nowego podziału zdobyczy w Europie.

 

Od 1991 roku, wraz z resztą Zakarpacia, jest częścią niepodległej Ukrainy. Dzieje miasta odbijały się również na losach zamku. Poza już wspomnianymi postaciami, warto wspomnieć, że w 1423 r. rezydował w nim serbski despota Jerzy Branković. Zaś w połowie XVI w. książę Jan Zapolya i jego żona, Izabela Jagiellonka, córka naszego Zygmunta Starego.

 

W 1629 r. mukaczewski zamek został rozbudowany, o czym informuje zachowana łacińska inskrypcja, a w 1782 r. Austriacy zamienili go w ciężkie więzienie. Odsiadywał w nim wyrok m.in. jeden z przywódców Wiosny Ludów na Węgrzech, poeta Sándor Petofi. Obecnie w zamku mieści się regionalne muzeum etnograficzno – historyczne z interesującymi eksponatami, jest też kawiarenka. A cały obiekt wart jest dokładniejszego poznania.

 

Podobnie zresztą jak kilka innych budowli leżącego u jego stóp, trochę na uboczu, dosyć rozległego jak na liczbę mieszkańców, Mukaczewa. Przede wszystkim dawny barokowy pałac książęcy Rakoczych nazywany Białym Domem. Zbudowany on został w XVII w., przebudowany w połowie następnego wieku przez kolejnych właścicieli – Schönbornów.

 

Ścisłe centrum miasta wyznacza ładny, chociaż młody, gdyż z 1906 roku, ratusz. Zaś główną jego oś bulwar nazywany placem Pokoju – Płoszcza Myru. To przy nim stoi wspomniany już Biały Dom, obecnie szkoła muzyczna. Jest też duży brązowy pomnik słowiańskich świętych apostołów Cyryla i Metodego.

 

Przy tym placu – ulicy, w nieistniejącym już domu zbudowanym w 1784 r. i zburzonym podczas II wojny światowej w 1941 r. urodził się 20 lutego 1844 r. najsłynniejszy mukaczewianin – najwybitniejszy węgierski malarz realista, Mihály Munkácsy (zmarł w 1900), o czym przypominają tablice w językach węgierskim i ukraińskim. Perspektywę tej ulicy zamyka katolicka katedra św. Marcina.

 

Wzniesiono ją w 1904 r. na miejscu wcześniejszej gotyckiej z XIV w. z której zachowała się, warta zobaczenia chociażby już tylko ze względu na zachowane w niej średniowieczne freski, wolno stojąca gotycka kaplica św. Józefa. Dysponując czasem można też obejrzeć protestancki kościół reformowany z 1795 r. oraz zwiedzić arsenał z XVII w. – obecnie muzeum.

 

A już koniecznie znajdujący się na przedmieściu Pidmonastyr bazyliański klasztor żeński św. Mikołaja na Czarnej Górze. Jego początki sięgają 1360 r., przez ponad 2,5 wieku (od 1690 do 1949 r.) był siedzibą grekokatolickiej metropolii mukaczewskiej. Najważniejszym obiektem w tym zespole klasztornym jest sobór (katedra) z przełomu XVIII-XIX w. zbudowana w klasycystycznym stylu zwanym józefińskim, z elementami baroku.

 

Jest w niej ładny, rzeźbiony w drewnie i złocony ikonostas z tego samego okresu oraz malowidła ścienne z XIX i początku XX wieku. Zachowały się XVIII-wieczne mury obronne monasteru, a wewnątrz nich budynki klasztorne i ogrody. W pobliżu soboru, nieco powyżej niego, stoi nowa cerkiew z pięcioma cebulastymi kopułami i ozdobnymi żelaznymi kratami na oknach i drzwiach, pomalowana na dosyć niezwykłe kolory: seledynowy i kremowy.