LITWA: JONINÈS, CZYLI NOC ŚWIĘTOJAŃSKA

Na Litwie święto przesilenia letniego Joninės (wigilia dnia św. Jana Chrzciciela) sygnalizuje odrodzenie natury. Wieczór 23 czerwca to dla Litwinów szczególny czas, wypełniony pogańskimi rytuałami i chrześcijańskimi tradycjami. Za czasów pogańskich podczas święta przesilenia letniego przeskakiwano przez ogniska dla zdrowia, szukano kwiatów paproci w lesie lub pleciono wianki z kwiatów miłości.

 

Pierwotnie nazwane Rasos miało głęboki związek z kultem natury i żywiołów, a odprawiane wtedy rytuały miały przynosić obfite plony. Wraz z nadejściem chrześcijaństwa nazwa została zmieniona na Joninės, bo Kościół katolicki na patrona święta obrał św. Jana Chrzciciela. Dziś jego obchody są mieszanką obu religii, dzięki ruchom tożsamości narodowej i dążeniu do wskrzeszenia starych pogańskich tradycji.

      Litewskie rytuały

Joninės – święto przesilenia letniego – to także najkrótsza noc w roku, choć obfitująca w wiele atrakcji. Poszukiwanie legendarnego kwiatu paproci to najbardziej znaczący i intrygujący zwyczaj przesilenia. Paproć podobno kwitnie o północy, a każdy, kto znajdzie jej mityczny kwiat, zyska ogromną moc, zrozumie wszystkie tajemnice natury, zdobędzie umiejętność czytania w myślach, dostrzegania tego, czego nie widać, oraz osiąga dobrobyt i trwałą przyjemność. Innym ważnym obrzędem Joninės jest rozpalenie ogniska.

O zmierzchu miejscowi rozpalają wielkie ognisko na wysokim wzgórzu i pozwalają mu płonąć przez całą noc. Im jaśniejsze jego płomienie, tym obfitsze są spodziewane żniwa. Aby zapewnić sobie dobre zdrowie i oczyścić się z grzechów, Litwini przeskakują nad ogniskiem. Niezamężne kobiety plotą zaś wieniec z dziewięciu lub dwunastu różnych ziół, co jest magicznym urokiem, który ma zwabić prawdziwą miłość. Jeśli dwie girlandy zetkną się ze sobą po wrzuceniu do jeziora, ślubu można się spodziewać w nadchodzącym roku.

Łączenie dziedzictwa narodowego ze współczesnością

Dziś Joninės obchodzone jest w całej Litwie, a największe uroczystości odbywają się w Kernavė (Kiernów, Kierniów) – pierwszej stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego, z powodu okryć archeologicznych zwanej Litewską Troją. Pięć kopców w rezerwacie historyczno-archeologicznym (lista UNESCO), czyli Góra Zamkowa – siedziba Wielkich Książąt Litewskich,

Tron Mendoga – obronne podgrodzie, góra ofiarna – świątynia pogańska, Góra Lizdejki – siedziba kapłana Lizdejki oraz grodzisko we wsi Krywejkiszki – strażnica zwiadowcza grodu Kiernów, w noc przesilenia przemienia się w królestwo zaklęć, świąt i przyrody. Litwini urządzają także uroczystości Joninės nad Morzem Bałtyckim, które ponoć promieniuje źródłem pogańskiej magii przez swoje wzburzone wody.

Mieszkańcy nadmorskiej wioski Nida, położonej na Mierzei Kurońskiej, wypełniają tamtejsze rozległe wydmy dźwiękami muzyki ludowej ku czci wszystkich żywych istot, a ulice tradycyjnymi warsztatami rzemieślniczymi. Kowno z kolei, drugie co do wielkości miasto Litwy i aktualna Europejska Stolica Kultury, na Festiwalu Sančiai wypełni Joninės mieszanką nowoczesnych i rytualnych przedstawień.

Uroczystość odbędzie się w dawnym magazynie prochu, przekształconym w centrum kultury P.A.R.A.K.A.S, gdzie goście zostaną zaproszeni do przeżycia zaskakujących obrazów i obejrzenia spektaklu lodu i ognia.

Na łonie natury

Wielu Litwinów wybiera świętowanie Joninės na obszarach wiejskich, otoczonych lasami i jeziorami, szukając bardziej intymnego połączenia z naturą i mistyczną energią z dala od tłumów. Umożliwia im to np. gospodarstwo Gervių giesmė, czyli 5-hektarowy kompleks, który leży pośród lasu Kazlų Rūda, zbudowany w stylu tradycyjnej dawnej wioski.

Charakterystyczną cechą tego domostwa są żurawie żyjące w pobliskim Rezerwacie Przyrody Novaraistis. Rezerwat Ornitologiczny Novaraistis (9,8 km od Kowna) utworzono na ponad 800 ha w 1988 r. Na jego skraju znajduje się wieżyczka i parking do obserwacji ptaków. Ci, którzy chcą poczuć jedność z ziemią i naturą, mogą zagłębić się jeszcze głębiej w dzicz i szukać samotności w Leśnych Kopułach, powstałych w kopalni piasku we wsi Kuosinė.

Trzy szklane kopuły, ulokowane od stóp do szczytu wzgórza, umożliwiają podziwianie przyrody. Aby cofnąć się do czasów, kiedy książęta miasteczek Molėtai (Malaty) i Utena (Uciana) zbierali się, by czcić boską moc Słońca pod setkami kwitnących jabłoni, wystarczy się wybrać na Jabłkową Wyspę. Apple Island to nowoczesny park rekreacyjno-imprezowy na wyspie jeziora Grabuostas.

„Dawno temu, kiedy byłem młody, często chodziłem do rezydencji. W tamtym czasie nikt na wyspie nie mieszkał, ale ludzie opowiadali, że w dawnych czasach na wyspie znajdował się klasztor, w którym mieszkali kalecy i niepełnosprawni, a także wyrzutkowie społeczni. Wyspa była własnością grupy książąt i hrabiów, którzy czasami wykorzystywali ją do świętowania nocy przesilenia letniego i innych uroczystości”- to cytat z dzienników przyrodnika/biologa Pranciškusa Baltrusa Šivickisa, który mieszkał w okolicy, a później kupił wyspę.

To dzięki rękom tego słynnego naukowca wyspa na jeziorze Grabuostas zaczęła być znana jako Apple Island. Jak większość oświeconych ludzi w swoim czasie wyemigrował do USA w 1905 roku, ale nigdy nie zerwał więzi z krajem urodzenia. W 1928 r. powrócił na Litwę i rozpoczął pracę jako profesor na Uniwersytecie Witolda Wielkiego w Kownie.

Pewnego dnia odkrył w gazecie ogłoszenie o wystawionej na sprzedaż wyspie w regionie Moletai. W 1930 r. zdobył tę wyspę zarówno w celach osobistych, jak i zawodowych. W sezonie letnim wraz ze swoimi uczniami założył bazę do eksploracji fauny jeziornej. Na wyspie wybudował gospodarstwo i dom, założył sad z ponad setką jabłoni różnych gatunków .

Odtąd wyspa jest znana jako Apple Island, a odbudowane gospodarstwo profesora mieści dziś nowoczesne udogodnienia dla gości kempingu Pušelė. Na terenie kempingu znajduje się również muzeum „Metal Fantasy”. Natomiast w środku litego sosnowego lasu jest ołtarz starobałtyckiej wiary, otoczony bogami i boginiami. Po szaleństwach nocy świętojańskiej można się schłodzić pływając w krystalicznie czystym jeziorze Wisztytis.

Zdjęcia kolejno: J. Vitkūnas, Ričardas Anusauskas, Lilija Lozovič, Elze Jasiukenite, Daiva Civtaite, Gedyminas Možeika, Giedrius Akelis, Matynas Plepys.

Komentarze

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Scroll to Top