Jedną z nowych atrakcji Berlina jest Panorama Pergamońska. Znajduje się ona w specjalnie wybudowanym budynku obok Muzeum Pergamońskiego na Wyspie Muzeów, na lewym brzegu rzeki Szprewy. Ma ona, chociaż częściowo, zastąpić możliwość obejrzenia sławnego Ołtarza Pergamońskiego, niedostępnego w związku z przebudową tego muzeum, rozpoczętą w październiku 2023 roku. Ponowne jego otwarcie zapowiadane jest na wiosnę 2027 roku. Zanim opiszę Panoramę udostępnioną zwiedzającym w 2018 roku, przypomnę krótko czym było antyczne miasto Pergamon, sławny Ołtarz Pergamoński w nim i jego dzieje.
Pergamon i jego basileus Eumenes II Filadelfos Solter
Był to monumentalny, wolno stojący ołtarz, wzniesiony ok. 180–160 p.n.e. w antycznym greckim mieście Pergamon, stolicy państwa pergamońskiego w starożytnej Myzji w Azji Mniejszej, obecnie tureckim, 52-tysięcznym mieście Bergama.
Znajdujący się nad górującą nad nim górą z Akropolem, a ściślej ruinami miasta i stanowiskiem archeologicznym, w roku 2014 wpisanym na Listę Dziedzictwa UNESCO. Dodam, że antyczny Pergamon rozsławiony został produkcją w nim pergaminu, poprzednika papieru.
Sławna była również tamtejsza szkoła rzeźbiarska.
Byłem w nim kilkakrotnie, oglądałem też miejsce w którym stał sławny ołtarz, którego tam bardzo brakuje. Zbudowany został na polecenie króla (basileusa) Eumenesa II Filadelfosa Soltera (? – † 159 r. p.n.e.), który panował od 197 r. p.n.e., dla upamiętnienia zwycięstwa Attalidów nad Galami, a poświęcony został Zeusowi i Atenie Nikeforos. Najprawdopodobniej według projektów Mekenkratesa z Rodos. A głównymi wykonawcami byli rzeźbiarze Menodoros, Dionizjades i Orestes. Ołtarz Pergamoński był jednym z największych dzieł sztuki hellenistycznej.
Ołtarz Pergamoński
Prostokątną otwartą budowlą o rozmiarach 36,4 × 34,2 m – świetnie ją widać „z lotu ptaka” w Panoramie Pergamońskiej – z dwoma skrzydłami od zachodu, poniżej których znajdowały się szerokie schody wejściowe. Na 5-stopniowym podium był gładki cokół, a nad nim płaskorzeźbiony fryz długości 120 m przedstawiający sceny z Gigantomachii – walki bogów z gigantami.
Wyżej znajdował się podłużny dziedziniec z właściwym ołtarzem, otoczony od zewnątrz jońską kolumnadą, a wewnątrz z 3 stron portykiem z rzeźbionym fryzem długości 79 m przedstawiającym dzieje Telefosa, mitycznego założyciela miasta.
Nie będę szczegółowo opisywać tego ołtarza, gdyż informacje na ten temat są powszechnie dostępne.
W późniejszych czasach ołtarz został zniszczony, a materiał wykorzystany przy budowie tzw. murów bizantyjskich. Podczas prac wykopaliskowych, prowadzonych w latach 1878–1880 przez niemiecką ekspedycję archeologiczną pod kierownictwem Carla Humanna, odkryto płyty pokryte płaskorzeźbami i inne elementy ołtarza. Zostały one przewiezione do Berlina, gdzie w latach 1911–1930 ołtarz zrekonstruowano i umieszczono w specjalnej sali w Muzeum Pergamońskim (Pergamon Museum).
Sławne Muzeum Pergamońskie
Stało się ono jednym z najsłynniejszych w mieście i Niemczech. Zbudowane zostało, jako trój skrzydłowy kompleks, w latach 1910-1930 przez Ludwiga Hoffmanna według projektów Alfreda Messela. Wcześniej, w latach 1901-1909, w tym samym miejscu stał mniejszy budynek. Początkowo mieścił on ważne znaleziska archeologiczne z berlińskich muzeów, takie jak panele fryzowe z Ołtarza Pergamońskiego, które zostały pozyskane w latach 1878-1886.
Jednak nieodpowiednie fundamenty doprowadziły do uszkodzenia budynku, przez co musiał on zostać zburzony przed I wojną światową.
W nowym gmachu Muzeum Pergamońskiego umieszczono trzy muzea: Kolekcję Starożytności Klasycznych z artefaktami architektury hellenistycznej i rzymskiej, Muzeum Starożytnego Bliskiego Wschodu i Muzeum Sztuki Islamskiej.
Znane jest na świecie z imponujących rekonstrukcji zespołów budynków archeologicznych: Ołtarza Pergamońskiego, Bramy Targowej w Milecie i Bramy Isztar z Drogą Procesyjną Babilonu oraz Fasadą Mszatty. Niestety, na możliwość ich ponownego obejrzenia, trzeba jeszcze poczekać co najmniej dwa lata. Jak już wspomniałem, naprzeciwko Muzeum Pergamońskiego na drugim brzegu Szprewy zbudowano Panoramę Pergamońską.
Panorama Pergamońska
Prezentowany jest w niej projekt „Pergamon. Arcydzieła starożytnej metropolii i panorama 360° autorstwa Yadegara Asisi” – z najważniejszymi eksponatami ze zbiorów Kolekcji Starożytności Klasycznych oraz panoramą autorstwa niemieckiego, urodzonego w roku 1955 w Wiedniu, artysty i architekta Yadegara Asisi. Panoram ta przenosi widzów do roku 129 n.e. i pokazuje opisane wyżej starożytne miasto Pergamon w jego rzymskim okresie cesarskim, za panowania cesarza Hadriana (117-138 n.e.).
Zostało ono zrekonstruowane i namalowane bardzo szczegółowo.
Do pierwszej panoramy Pergamonu, która powstała w rezultacie współpracy między Kolekcją Starożytności Klasycznych a Asisi już w latach 2011-2012, dodano około 40 nowych scen. Na parterze gmachu wystawionych jest około 80 ważnych dzieł z Kolekcji Starożytności Klasycznych z Pergamonu – w tym największą część fryzu Telephos z Ołtarza Pergamońskiego – opartych na rekonstrukcjach oryginałów. Z wyjątkiem posągu Ateny Partenos z Biblioteki Pergamońskiej, który został wypożyczony do nowojorskiego Metropolitan Museum of Art, wystawione są wszystkie słynne dzieła z Pergamonu, takie jak tzw. „Piękna Głowa”, kolosalna głowa Heraklesa, portrety królów, Tancerka z Pałacu, Grupa Prometeusza i Atena z Krzyża.
Ogromne malowidło
Można je oglądać przed, albo po zobaczeniu Panoramy Pergamońskiej. Ma ona 30 metrów wysokości i dziesiątki ogromnego, 360° obwodu. Najlepiej zwiedzanie zacząć od góry. Wjechać windą na najwyższe piętro i z niego wejść po schodach na górną platformę widokową. Chodząc dookoła niej, widzi się wówczas z góry, poziomu Akropolu, miasto Pergamon w roku 129 n.e., podczas święta antycznego boga wina – Dionizosa. Liczne budowle, ogromny amfiteatr i tłumy mieszkańców zarówno na nim, jak i w innych miejscach. Natomiast słynny Ołtarz Pergamoński z góry. Z jego prostokątnym dziedzińcem wewnątrz, monumentalnymi schodami oraz płaskorzeźbami i, oczywiście, również tam ludźmi.
Podobnie inne części miasta z bazarem i codziennymi, pomimo święta, zajęciami mieszkańców. Oświetlenie Panoramy zmienia się co chwila. Zarówno całości, jak i jej poszczególnych części, jak gdyby o różnych porach dnia, jego świtu, zmierzchu i nocy. Jest to atrakcyjne podczas oglądania, ale bardzo trudne do, dozwolonego oczywiście bez fleszy, fotografowania. Robione nawet w różnych kombinacjach zdjęcia, z oczekiwaniem, kiedy wybrany fragment Panoramy będzie ponownie najlepiej oświetlony, daje jednak niezadowalające rezultaty, co widać na publikowanych w tej relacji. Schodząc po schodach w dół, można z niższych platform widokowych oglądać z bliska dokładniej jej fragmenty.
Warto ją zobaczyć
W bezpłatnym, dwujęzycznym: niemiecko – angielskim folderze można przeczytać sporo ciekawych informacji zarówno o Panoramie, jak i oryginalnych antycznych eksponatach wystawionych na parterze. Jak stwierdzają organizatorzy Panoramy, różne w niej instalacje oferują artystyczne interpretacje dla lepszego zrozumienia starożytnego świata i ówczesnego życia ludzi. Malowidła Yadegara Asisi przedstawiają architekturę i układ miasta Pergamon oraz niektóre w nim detale oraz rzeźby. Panorama, jako synteza sztuk, łączy w sobie wieloletnie badania archeologiczne i architektoniczne z twórczością współczesnego artysty. Prezentacja rzeźb z Muzeum Pergamońskiego (Pergamonmuseum) wraz z Panoramą Asisi pozwala zwiedzającym uczestniczyć w świecie starożytnym. Jest to jedna z atrakcji Berlina, którą warto zobaczyć.
Zdjęcia © Cezary Rudziński
