Z parkingu do pałacu prowadzi dróżka obok zabytkowego kościoła św. Marcina z XIV w, przebudowanego w stylu neogotyckim w latach 1891-1892, połączonego z nim na wysokości piętra murowanym, zakrytym korytarzem. To nie pierwsze w Czechach takie przejście jakie widzę, ułatwiające „wielmożnym” przechodzenie z domu do świątyni na modły bez konieczności wychodzenia na zewnątrz, a i w niej kontaktu z „plebsem”.
Ale nie przypominam sobie, abym był tu wcześniej w zamku czy pałacu, a zachowało się ich w Czechach kilkaset, z których odwiedziłem już dziesiątki interesując się także ich dziejami, który w przeszłości tyle razy zmieniał właścicieli.
Gdy czytam, tylko skróconą, historię najpierw drewnianej twierdzy, później zamku, a w końcu pałacu w Slatiňanach stojącego u podnóża Gór Żelaznych, 4 km od miasta Chrudim w kraju (województwie) pardubickim w Czechach wschodnich, to zaczynam się w nich gubić. Chociaż byli wśród nich ich właściciele, a nawet rody, które w tutejszych dziejach odegrały szczególną rolę.
W XII WIEKU DREWNIANA TWIERDZA
Pierwsza pisemna wzmianka o Slatiňanach pochodzi z 1294 roku. Wówczas na skalistym cyplu nad rzeką Chrudimką stała drewniana gotycka twierdza. Według czeskiego historyka Augusta Sedláčka, jego właścicielem w latach 1294-1297 był František ze Slatiňan. W następnym wieku majątek powiększył się o wsie rozsiane wokół Chrudimia i mniej więcej w takiej formie pozostał. do połowy XV wieku.
Wówczas Slatiňany wykupione zostały częściowo przez czeskiego szlachcica Vítka z Talmberka, oddanego stronnika czeskiego króla Jerzego z Podiebradów (1420-1471). W roku 1469 – był to okres walk religijnych i o władzę, twierdza została zajęta i zniszczona przez wojska politycznego wroga króla, Zdenka Konopišťskiego ze Šternberka.
Wkrótce po tym, w latach siedemdziesiątych XV w., majątek Slatiňany przeszedł w posiadanie rycerza Zigmunda Šárovca z Šárova, którego syn Václav rycerz-rozbójnik zdołał przed schwytaniem i straceniem go sprzedać dobra miastu Chrudim.
Jednak w 1547 r. w przeważającej mierze jego protestancka rada miejska przyłączyła je do antyhabsburskiego ruchu oporu, za co po zwycięstwie wojsk cesarskich zostało surowo ukarane.
REZYDENCJA RODU AUERSPERGÓW
Chrudim stracił wszystkie swoje dobra, a król Ferdynand I Habsburg (1503-1564) sprzedał je swojemu sojusznikowi i jednemu z najbogatszych czeskich szlachciców, Janowi „Bogaczowi” z Pernštejna. Ten szybko sprzedał połączony folwark Slatiňany i Rabštejn, po czym w następnych latach ich właściciele zmieniali się kilkakrotnie.
W 1575 r. za 19.500 groszy miśnieńskich kupił je rycerz (według innych źródeł praski mieszczanin, który dopiero po tym został podniesiony do stanu szlacheckiego) Bohuslav Mazanec i na miejscu twierdzy wybudował renesansowy zamek. Nie dokończony jednak według wcześniejszych planów z braku środków. Następne blisko dwa wieki, to kolejny kalejdoskop zmieniających się właścicieli.
Dopiero w roku 1746, po ślubie jedynej córki zmarłego poprzedniego z księciem Janem Adamem z Auersperg, stał się na blisko dwa wieki własnością tego rodu. Jednego z najstarszych, najszlachetniejszych i najbogatszych rodów w całej monarchii habsburskiej. A Slatiňany stały się jego letnią rezydencją.
Okres ich władania tutejszymi dobrami uważany jest za wyjątkowo ważny. Dokonano bowiem kilka znaczących rozbudów i przebudów pałacu, budowę przylegającego do niego parku angielskiego, dużych stajni dla stadniny koni itp.
POWOJENNE LOSY
Również w latach I Republiki (Czechosłowacji 1918-1938) pozostawał on ulubioną rezydencją tej książęcej rodziny. Po bezdzietnej śmierci w 1938 r. ostatniego z rodu Auerspergów, majątek kupi w Wiedniu, już podczas wojny, jego siostrzeniec Josef Karel Trauttmansdorff. Został on skonfiskowany przez państwo w 1945 r. na mocy dekretów prezydenta Eduarda Benesza.
Po upaństwowieniu meble i wyposażenie pałacu przekazano do różnych instytucji kulturalnych, m.in. muzeów: Wojska, Narodowego, Sztuki i Przemysłu, Instytutu Historii Sztuki Akademii Nauk i Zamku Žleby. Dzięki zabiegom prof. Františka Bílka, który zasłynął z udanej regeneracji rasy koni starokladrubskich, a zwłaszcza konia Przewalskiego, w 1947 roku w pałacu w Slatiňanach powstało Państwowe Muzeum Hipologiczne, które po raz pierwszy udostępniono zwiedzającym w 1950.
W latach powojennych niektóre części budowli zostały rozebrane, pousuwane detale architektoniczne itp. Później wszelkie prace wstrzymano w związku z 14-letnimi próbami odzyskania pałacu przez spadkobiercę skonfiskowanego majątku. Był on już jednak uznany za narodowy zabytek kultury i zarządzany przez Narodowy Instytut Zabytków.
CO MOŻNA ZOBACZYĆ
W latach 2017-2020 duża część terenów zamkowych przeszła przebudowę i obecnie mieści się w nim wspomniane muzeum, udostępniona do zwiedzania jest też część mieszkalna dawnych właścicieli, z częściowo odzyskanymi meblami i wyposażeniem, lub podobnymi z epoki. Oprowadzał nas po niej inż. Jaroslav Bušta nazywany tu kasztelanem. Pałac – muzeum proponuje pięć tras lub tematów zwiedzania go.
Z przewodnikiem: * 45 minutową „Letnia rezydencja Auerspergów”. * „Przez cały zamek” – 60 min. * „Postępu nie można zatrzymać” (607- min). * „Zimową (skróconą) trasę zwiedzania”. I * „Ogród zamkowy” (tylko indywidualnie). Nas przewodnik oprowadza po wnętrzach z meblami i wyposażeniem oraz dziełami sztuki i rzemiosła artystycznego, które znajdowały się w nich (także znacznie starsze) na początku XX wieku, kiedy na zamku żył Franciszek Józef z Auerspergu ze swoją rodziną.
Oglądamy apartamenty reprezentacyjne i prywatne, dziecięce, a także niektóre zaplecza. M.in. bibliotekę, gobeliny, mnóstwo obrazów, wśród nich o tematyce jeździeckiej i pięknych koni oraz pamiątek rodzinnych, stylową sypialnię z łożem z baldachimem. Na zewnętrznych ścianach pałacu, uwagę zwraca tematyka końska, przede wszystkim rzeźby końskich łbów.
HODOWLA KONI RASY KLADRUBSKIEJ
Jak już wspomniałem, przy pałacu istniała stadnina koni. Obecnie, od roku 1992, jest ona filią Narodowej Stadniny Kladruby nad Łabą. Słynnej z rasy koni zwanych kladrubskimi i starokladrubskimi. Założona została tam w roku 1572 przez cesarza Maksymiliana II Habsburga (1527-1576) na bazie koni andaluzyjskich.
Później dodano do nich geny koni neapolitańskich spokrewnionych ze słynnymi lipicańskimi, wyhodowanymi w Lipicy w Słowenii. Z czasem wyhodowano rasę kladrubską tylko o dwu czystych maściach: karej (smoliście czarnej) i siwej.
W Slatiňanach ostatni książę tego rodu František Josef Auersperg (1856-1938) obok istniejących już od XVIII w. stajni na 50 koni, wybudował nowoczesny kompleks stajni przeznaczonych nawet dla stu koni powozowych, na polowania, wyścigowych i sportowych.
Z boksami zimowymi, letnimi i szpitalnymi, siodlarnią, psiarnią. Domem trenera koni wyścigowych oraz kwaterami dla pracowników. Po wojnie budynki te przeznaczono na hodowlę koni starokladrubskich. Ośrodek ich hodowli składa się obecnie ze stajni ogierów i trzech stajni klaczy, z boksami dla posiadających źrebięta. Trenowane są też ogiery i klacze pod siodło i do zaprzęgów.
Zdjęcia © autora.
Autor uczestniczył w dziennikarskim wyjeździe studyjnym do Czech Wschodnich na zaproszenie warszawskiego przedstawicielstwa Czech Tourism i Destinačni Společnosti Východni Čechy w Pardubicach.
