Ważą się losy Muzeum Kolejnictwa w Warszawie – jedynej tak dużej instytucji w kraju skupiającej historię kolei. Zgodnie z postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie muzeum musi opuścić zajmowaną nieruchomość w ciągu roku od uprawomocnienia się wyroku. To niepokojąca wiadomość dla tej działającej od ponad 80 lat instytucji, która od 40 lat jest nieodzownie związana z Warszawą Główną. Wyrok nie jest jednak prawomocny. Walka o istnienie muzeum wciąż trwa. W najbliższych dniach muzeum i Samorząd Województwa Mazowieckiego złożą odwołanie od postanowienia sądu. Muzeum Kolejnictwa od trzech lat boryka się ze skomplikowaną sytuacją dotyczącą swojej lokalizacji. Mimo iż tematycznie jest spuścizną kolejnictwa, prowadzony jest przez Samorząd Województwa Mazowieckiego.
W 1999 r. zostało ono przekazane przez Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej (całość z siedzibą, eksponatami, a także pracownikami) – na podstawie ustawy z 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej. W chwili przejęcia muzeum działało na mocy umowy zawartej w 1994 r. pomiędzy ministrem a dyrektorem generalnym PKP dotyczącej prowadzenia wspólnej placówki pod nazwą Muzeum Kolejnictwa.
Na mocy tej umowy instytucja korzystała z nieruchomości przekazanych nieodpłatnie do użytkowania. Były to budynek dawnego Dworca Głównego w Warszawie, tereny w Sochaczewie, Gryficach i w Jeleniej Górze. Obecnie Muzeum Kolejnictwa zajmuje nieruchomości w Warszawie przy ul. Towarowej oraz w Sochaczewie, gdzie znajduje się jego oddział – obie użytkowane na podstawie umowy użyczenia zawartej 6 grudnia 1996 r. na czas nieokreślony pomiędzy Centralną Dyrekcją Okręgową Kolei Państwowych w Warszawie a muzeum.
Niestety w lipcu 2009 r. PKP S.A. złożyły oświadczenie o wypowiedzeniu muzeum umowy użyczenia terenu przy ul. Towarowej. Muzeum zakwestionowało dopuszczalność takiego wypowiedzenia. W pismach do PKP S.A. argumentowało, że oświadczenie PKP S.A. o wypowiedzeniu umowy pozostaje w sprzeczności z zapisami §14 tej umowy, zgodnie z którym strony uzgodniły, że rozwiązanie tej umowy może nastąpić za obopólnym porozumieniem.
Powyższy zapis wskazuje wprost, że wolą stron przy zawieraniu tej umowy było zabezpieczenie muzeum przed sytuacją pozostania bez siedziby i bez miejsca, na którym mogłyby być eksponowane i przechowywane bezcenne zbiory muzealne. Powyższy cel został potwierdzony w zawartym 16 października 2008 r. porozumieniu pomiędzy PKP S.A. a Marszałkiem Województwa Mazowieckiego. Na mocy tego porozumienia opuszczenie przez muzeum obecnej lokalizacji przy ul. Towarowej 1 uzależnione zostało od zapewnienia placówce nowej lokalizacji.
Mimo iż muzeum nie godziło się na wypowiedzenie umowy, PKP S.A. złożyły do Sądu Okręgowego w Warszawie pozew przeciwko Muzeum Kolejnictwa o wydanie nieruchomości przy ul. Towarowej w Warszawie. Zapadł niekorzystny dla muzeum wyrok. Sytuacja jest o tyle skomplikowana, że żadna z proponowanych przez PKP S.A. lokalizacji nie zapewnia ciągłości działalności tej instytucji ani nie daje możliwości przeniesienia i odpowiedniego przechowania eksponatów.
W grudniu 2012 r. PKP S.A. przedstawiło propozycję czterech lokalizacji dla Muzeum Kolejnictwa. Trzy z nich to nieruchomości położone w Warszawie przy ul. Grodzieńskiej, u zbiegu projektowanych ulic: Nowokijowskiej i Al. Tysiąclecia w Warszawie (na Pradze Północ) i na obszarach kolejowych określanych jako teren Wagonowni Szczęśliwice. Jedna z propozycji dotyczy Sochaczewa. Urząd Marszałkowski wystąpił do PKP S.A. z prośbą o dodatkowe informacje dotyczące przedstawionych lokalizacji oraz proponowanej formy i trybu ich przekazania na rzecz województwa.
Niestety do dziś nie otrzymaliśmy informacji, na jakiej zasadzie miałyby one być przekazane województwu. Nadzieją dla muzeum byłoby stworzenie Centrum Techniki i Cywilizacji, które mogłoby powstać w ramach przyszłej perspektywy unijnej (2014-2020). Wstępny projekt został zgłoszony do Kontraktu Terytorialnego. Niestety, aby móc starać się o dofinansowanie z UE na takie centrum, potrzebna jest ugruntowana prawnie lokalizacja dla jego budowy.
Według pierwotnych planów – centrum miało powstać na bazie obecnego miejsca muzeum – terenów przy dworcu Warszawa Główna. W sądzie toczy się nadal sprawa dotycząca zapłaty przez Muzeum Kolejnictwa ponad 2,3 mln zł za tzw. bezumowne korzystanie z nieruchomości przy ul. Towarowej. . Bieżąca działalność Muzeum Kolejnictwa finansowana jest ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego. W 2012 r. dotacja podmiotowa na prowadzenie całej instytucji wynosiła 3 584 555 zł, a w 2013 r. jest to 3 275 305 zł.
Ani muzeum, ani samorząd województwa nie mają środków na pokrycie wymaganej przez PKP S.A. kwoty. W przypadku utrzymania wyroku przez sąd drugiej instancji, samorząd województwa ze względu na obecną sytuację finansową może nie mieć możliwości zapewnienia środków finansowych na zakup działki, budowę czy adaptację lokalu na potrzeby muzeum oraz przeniesienie zbiorów. Należy również wziąć pod uwagę fakt, że część z eksponatów może nie przetrwać transportu.
Zdjęcia: Muzeum Kolejnictwa
