Polesia czar, to tytuł bardzo ciekawej wystawy otwartej (11.9. – 11.10.2015) w Muzeum Etnograficznym w Warszawie, we współpracy z Narodowym Muzeum Historycznym Republiki Białoruś w Mińsku. Prezentowane są na niej zdjęcia z wypraw etnograficznych carskiego fotografa Izaaka Sierbowa (1871-1943) na tereny dawnej Rzeczypospolitej. Zestawione jednak z muzealnymi eksponatami etnograficznymi: sprzętami codziennego użytku i meblami, odzieżą, tkaninami itp. z terenów i epoki przedstawionej na zdjęciach, maszynami rzemieślników, a także dziełami sztuki ludowej.
W jednej z dwu sal muzealnych uzupełniają one wiszące na ścianach duże powiększenia oryginalnych zdjęć sprzed ponad stu lat, dając zwiedzającym lepsze pojęcie o życiu ludzi w tamtym czasie na Polesiu oraz sąsiednich terenach obecnej Białorusi.
Prezentowane w działach tematycznych: Życie domowe, Warsztaty rzemieślnicze, Wielkanoc, Wesele, Boże Narodzenie.
W drugiej sali wystawiono oryginalne zdjęcia Sierbowa, też w układzie tematycznym lub terytorialnym. Np. w jednym z ich zestawie można na 9 zdjęciach zobaczyć kolejne etapy pracy tego samego garncarza w miejscowości Garadnaja.
„Szczególną wartość wśród zdjęć Izaaka Sierbowa – czytam w informacji o tej wystawie jej kuratora Nadieżdy Sawczenko umieszczonej na jednej ze ścian (szkoda, że muzeum nie pomyślało o wydrukowaniu jej, chociażby w najprostszy sposób, gdyż jest bardzo ciekawa i zasługuje na zachowanie) – mają portrety – mężczyźni, kobiety, starcy, dzieci w różnym wieku. Etnograf fotografował chłopów tworząc portrety całopostaciowe, profile, ujęcia z tyłu, aby utrwalić ich cechy antropologiczne, dokładnie dokumentując tradycyjne stroje, nakrycia głowy. Często stosowana była metoda rekonstrukcji – przy okazji wykonywania zdjęć w strojach chłopi na prośbę etnografa nakładali ubiory, które wyszły z użycia.”
Z informacji tej można dowiedzieć się również, że Izaak Abramowicz Sierbow uznawany za pierwszego fotografa – dokumentalistę Polesia, urodził się w Kulczyszczach w powiecie propojskim w rodzinie białoruskiego małorolnego chłopa. W 1892 r. ukończył Seminarium Pedagogiczne w Połocku, a w 1901 r. Instytut Archeologiczny w Moskwie. Pracował jako nauczyciel w Mińsku, Wilnie i w Homlu.
Jego pasją była etnografia, archeologia i folklor Białorusinów. W latach 1922-1928 wykładał i kierował wydziałem etnografii na Białoruskim Uniwersytecie Państwowym. Po utworzeniu w 1929 r. Akademii Nauk Białorusi był sekretarzem naukowym wydziału etnografii, a następnie pracownikiem naukowym w Katedrze Etnografii i Folkloru Instytutu Historii Akademii Nauk.
Tuż przed I wojną światową, w latach 1911-1914, odbył trzy wyprawy etnograficzne na Polesie i jego tereny sąsiednie, robiąc setki zdjęć aparatem „Kodak” na szklanych negatywach. Odbitki, m.in. prezentowane na wystawie w Warszawie, wykonywał metodą kontaktowej fotolitografii. Swoje archiwum zdjęć i rękopisy pozostawił w swoim mieszkaniu w Mińsku, gdy został ewakuowany w czerwcu 1941 r. po napaści III Rzeszy na ZSRR i uległy one zniszczeniu podczas bombardowania.
Obecnie znanych jest około 600 prac jego autorstwa, z czego 154 znajdują się w zbiorach muzealnych, pozostałe w bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego. Część z nich naklejona jest na tekturę i opisana przez autora na odwrocie z takimi informacjami jak miejsce, w którym zostały wykonane, nazwiska, wiek, wzrost i status społeczny sfotografowanych postaci.
Prezentują one szeroką paletę wizualnej informacji o wyglądzie ówczesnych Białorusinów, ze szczególnym uwzględnieniem zabudowy obszarów wiejskich i tradycyjnych zajęć rolników: orkę wołami, koszenie, zbieranie przez kobiety lnu i ich pracę przy kołowrotku itp. A także tradycyjne miejscowe rzemiosło.
„Podstawę niniejszej wystawy – znowu zacytuję dosłownie fragment informacji jej kuratora – stanowią zdjęcia miejscowości, w których Sierbow przebywał w czasie swoich etnograficznych wycieczek latem i zimą 1911 roku oraz latem 1912 roku. Zdjęciom towarzyszą cytaty z opublikowanych prac etnografa – „Wyprawy na Polesie w 1911 i 1912 roku” (1914) oraz „Białorusini-Sakuni” (1915). Czytając je, odnosimy wrażenie, jakbyśmy rozmawiali z autorem zdjęć, słyszymy jego argumenty dotyczące tego czy innego zjawiska, słuchamy ciekawych historii, które przydarzyły mu się w czasie wypraw oraz bezpośrednio przy robieniu zdjęć. Wystawa obejmuje także pojedyncze fotografie, które Sierbow wykonał między 1913 a 1914 rokiem i w latach dwudziestych.”
Na wystawie w Muzeum Etnograficznym obejrzeć można ponad 100 oryginalnych zdjęć Sierbwa. Na jej otwarcie, którego dokonał dyrektor muzeum dr Adam Czyżewski, przybyli zaproszeni goście z Białorusi oraz krajowi, m.in. przedstawiciele mediów, w tym naszego portalu.
Dyr. A. Czyżewski krótko przedstawił tematykę wystawy i autora prezentowanych zdjęć. Podkreślił, że otwiera ona nowy rozdział współpracy warszawskiego Muzeum Etnograficznego z mińskim Muzeum Historycznym. Obecny na otwarciu jego dyrektor Aleksander Chromy wyraził zadowolenie, że mogło ono przedstawić w Polsce cenne i ciekawe fotografie.
Eduard Szwajko, radca Ambasady Republiki Białoruś w Polsce i Dyrektor Centrum Kulturalnego Białorusi w Warszawie podziękował dyrektorowi Muzeum Etnograficznego za zorganizowanie tej wystawy i pokazanie na niej pięknych zdjęć Polesia sprzed stu lat. Wyraził również zadowolenie z podpisanej umowy w współpracy między reprezentowanymi muzeami z Warszawy i Mińska.
A także z rosnącego zainteresowania turystów polskich wyjazdami na Polesie oraz poznawaniem przez nich innych regionów Białorusi. Siergiej Klimow, dyrektor muzeum w Nieświeżu, dawnej rezydencji Radziwiłłów, także z przyjemnością stwierdził, że zwiedziło je już wielu gości z Polski. Zaprosił kolejnych podkreślając, że można w nim zapoznać się także z kawałem historii Polski.
Zdjęcia autora