Jednym ten śródziemnomorski kraj kojarzy się ze słońcem, które świeci tam przez niemalże cały rok. Dla innych archipelag wysp maltańskich (w szczególności Gozo) jest uważany za jedno z najlepszych miejsc na świecie do nurkowania. Ale to nie wszystko, co Malta ma do zaoferowania. Wiele tajemnic i niespodzianek ten kraj kryje także pod ziemią. Historia podziemnego oblicza stolicy Malty datuje się na XVII wiek. Na ten okres przypadają dwa ważne wydarzenia w historii tego śródziemnomorskiego kraju.
W tym czasie Maltą rządził Zakon Maltański. Uzyskał on do niej prawa jako lenno Królestwa Sycylii w 1530 roku z rąk cesarza Karola V. Za panowania tego katolickiego zakonu rycerskiego miasto Valletta stało się strategicznym portem w basenie Morza Śródziemnego. Od XVI do XVIII wieku kontynentalna Europa znajdowała się w stanie wojny z Imperium Osmańskim.
Valletta “solą w oku” Imperium Osmańskiego
Kontrola nad Morzem Śródziemnym była “być albo nie być” dla europejskich państw. Z uwagi na swoje położenie, Malta dominowała na strategicznych szlakach handlowych. Była także niezbędna dla europejskich flot. Dlatego Valletta, jako najważniejszy port Malty, odgrywała w tamtych czasach istotną rolę w polityce i handlu. Miało to także swoje negatywne konsekwencje.
Najważniejszy port Malty często był oblegany przez obce wojska. Wydarzeniem przełomowym było Wielkie Oblężenie (obrona tej wyspy przed atakiem Imperium Osmańskiego) w 1565 roku. Wówczas Zakon Maltański wykorzystywał nowoczesne (jak na tamte czasy) technologie fortyfikacyjne, takie jak bastiony i fortyfikacje, aby zapewnić obronę swojemu terytorium. Dzięki ich zastosowaniu, udało się odeprzeć wojska osmańskie. Ale to nie wszystko. Te doświadczenia dały podwaliny pod rozwój podziemnych rozwiązań obronnych na Malcie.
Innowacje okresu nowożytnego
Pierwsze podziemne tunele i krypty pod miastem Valletta powstały w XVII wieku. Było to możliwe z uwagi na korzystne uwarunkowania geologiczne. Tunele i komory drążono w miękkim wapieniu. Kredowa skała na Malcie (jako stosunkowo łatwy materiał do drążenia i przycinania) ułatwiła budowę tych podziemi. W tamtych czasach były one innowacyjnym rozwiązaniem konstruktorskim. Niektóre tunele posiadają hydrauliczne windy, które służyły do transportowania ciężkiego sprzętu i zaopatrzenia. Z kolei inne są wyposażone w system rur, którymi podczas oblężenia dostarczano świeżą wodę dla żołnierzy i mieszkańców.
Systemem kanałów i komór można było przemieszczać się wzdłuż całej linii brzegowej miasta, a także łączyć się z fortami i umocnieniami. Pełnił także rolę punktów obserwacyjnych oraz za jego pomocą można było kierować ogniem artyleryjskim. Podziemna architektura obronna Valletty pełniła swoją pierwotną rolę do końca XVIII wieku. W XIX wieku Malta stała się częścią Imperium Brytyjskiego.
Podziemne tunele oraz komory przeistoczyły się w magazyny dla wojsk brytyjskich. Do czasu wybuchu II wojny światowej, podziemia Valletty pełniły kilka innych funkcji. Posłużyły one do odizolowania chorych na cholerę w 1854 roku. Dzięki temu powstrzymano rozprzestrzenienie się choroby na wyspie. Były również wykorzystywane do wydobywania wapienia oraz innych surowców mineralnych na potrzeby budownictwa.
W oparciu o doświadczenia zdobyte przy budowie sieci podziemnych połączeń powstała w 1883 roku podziemna kolej. Połączyła ona Vallettę z Mdiną, dzięki czemu podróż między tymi miastami skróciła się z 3 godzin do niespełna pół godziny. Połączenie przetrwało 60 lat. Gwoździem do jego trumny okazała się rosnąca popularność połączeń autobusowych między tymi miastami w latach 20. ubiegłego wieku.
Podziemna Valletta w okresie wojennym
Nieczynne od lat 30. ubiegłego wieku podziemne połączenia kolejowe przydały się Malcie kilkanaście lat później. Posłużyły one jako schrony przeciwlotnicze dla 5 tysięcy mieszkańców tego kraju podczas II wojny światowej. Generalnie sieć tuneli i komór, w szczególności tych pod Vallettą, pełniła podobną rolę w tym okresie. Jest to o tyle ważne, ponieważ Malta była stałym obiektem bombardowań ze strony sił Osi (Niemcy, Włochy). Podczas II wojny światowej wyspy pełniły podobną rolę, jak 400 lat wcześniej w przypadku morskich zmagań z Imperium Osmańskim. Była ona strategicznym punktem dla aliantów, stając się od razu kluczowym celem dla sił Osi. Doprowadziło to do intensywnych walk w regionie.
Bombardowania Malty ze strony państw Osi miały na celu osłabienie pozycji brytyjskich w basenie Morza Śródziemnego oraz odcięcie wyspy od dostaw żywności i materiałów wojennych. Szczególnie w latach 1940-42 Malta była jednym z najbardziej intensywnie bombardowanych państw. W sumie spadło na nią 17 tysięcy bomb. Dlatego ogromną rolę w tamtym okresie odegrały stworzone wieki wcześniej podziemne sieci tuneli pod Vallettą. Szacuje się, iż podczas II wojny światowej dały one schronienie prawie 40 tysiącom mieszkańcom tego kraju.
Z funkcji obronnej do roli atrakcji turystycznej
Po II wojnie światowej podziemia Valletty musiały długo i cierpliwie poczekać aż zostanie im przywrócony dawny blask. Na początku XXI wieku rozpoczęły się prace nad renowacją i konserwacją podziemnych tuneli oraz komór. W 2009 roku podziemia stolicy zostały otwarte dla turystów. Bogata i wielokulturowa historia Malty ma również swoje odzwierciedlenie w architekturze podziemi Valletty. Podczas eksploracji tuneli można dostrzec elementy projektów włoskich, francuskich i brytyjskich, a nawet wpływy kultur islamskiej i żydowskiej. Obecnie długość katakumb pod Vallettą liczy ponad 5,5 km.
Jednak ostateczna liczba tuneli i krypt oraz długość podziemi jest trudna do ustalenia. W trakcie długiej historii Valletty były one rozbudowywane i modyfikowane w różnych celach, w tym obronnych, handlowych i religijnych. W dalszym ciągu podziemia stolicy Malty kryją w sobie mnóstwo tajemnic. Najlepszym przykładem jest niedawne odkrycie podziemnego ogrodu pod Klasztorem świętej Katarzyny. Czekał on 400 lat w zapomnieniu. Podziemia Valletty można zwiedzać w każdy poniedziałek, środę i niedzielę.
Zdjęcia: MTA
