Gdyby nie obawa przed zachorowaniem, niełatwa sytuacja finansowa biura podróży, które musi funkcjonować nie mając przychodów, a jedynie koszty i niepewność jutra, to pandemia miałaby nawet dobre strony. Nie pamiętam abym kiedykolwiek miał tak dużo wolnego czasu. To wprawdzie nie wakacje i ograniczeń jest sporo, ale można dużo czytać, można myśleć, mimo wszystko planować i… można wspominać i pisać o przeżytych miłych wyprawach.
Z BIBLISTAMI PO IRANIE
A niewątpliwie do takich najmilszych i nietypowych zeszłorocznych wypraw należał wyjazd do Iranu biblistami. Była to grupa profesjonalistów, którzy w fachowy sposób, po wcześniejszych solidnych studiach, docierali do miejsc występujących w Biblii. Wcześniej odkryli, że różnorodność zdarzeń i opisów miejsc zawartych w niej obecnie rozrzuconych jest w różnych 12 krajach.
Grupa ta, pod wodzą profesora Bernarda Kozioroga, odwiedziła już 11 spośród nich, pozostał im ostatni, właśnie Iran. Oczywiście wiedzieli co i gdzie się znajduje w tym kraju, a ma związek z poszczególnymi wydarzeniami opisanymi w Biblii i tę teoretyczną wiedzę przekazali mi składając zamówienie na zorganizowanie wyjazdu.
Było to spore ułatwienie, bo należało jedynie ustalić najbardziej logiczny przebieg trasy, określić długość poszczególnych dziennych przejazdów, wyznaczyć miejsca noclegów i wyżywienia.
Współpraca ze sprawdzonym kontrahentem irańskim, zamówienie sprawdzonego pilota po tym kraju i lokalnych przewodników dla poszczególnych obiektów, gwarantowały przeżycie niezapomnianej wycieczki. No i dla mnie jako pilota, który wielokrotnie był w Iranie, była ta wyprawa o tyle ekscytująca, że miała docierać do miejsc nieturystycznych, ale jakże ważnych także dla mnie historyka.
TEHERAN I HAMADAN, DAWNIEJ EKTABANA: DARIUSZ I KSERKSES
Po dość uciążliwym dotarciu samolotami wczesnym rankiem do Teheranu pierwszy dzień był spokojny i tradycyjnie typowy. Cmentarz żołnierzy generała Andersa, pałac szachów Golestan, skarbiec będący dumą zarówno rządzącej niegdyś dynastii, jak i współczesnych Irańczyków, bo faktycznie nagromadzenie w jednym miejscu tylu jubilerskich wspaniałości i wyszukanych przedmiotów może przyprawiać o zawrót głowy.
Za to już następnego dnia – dla mnie absolutna sensacja. Docieramy do miejscowości HAMADAN zwanej w przeszłości EKTABANA. Pamiętam z podręczników historii starożytnej zdjęcia inskrypcji wykutych w trzech językach na skale góry Elvend. To tzw. Ganjnameh – starożytna achemenidzka inskrypcja wyryta w granitowej skale. Znajduje się na zboczu góry, ok. 5 km od miasta obecnie zwanego Hamadan.
Odkrył ją w połowie XIX wieku francuski orientalista i archeolog Eugène Flandin. Napis składa się z dwóch części. Fragment znajdujący się po lewej stronie powstał na zlecenie perskiego władcy Dariusza I, a tekst po prawej kazał wykuć Kserkses I.
Inskrypcje powstały w trzech językach: staroperskim, nowobabilońskim i elemickim. Oba teksty są bardzo podobne i zawierają pochwałę boga Ormuzda oraz rodowód i czyny wspomnianych władców. Ponieważ w późniejszych wiekach nikt nie potrafił już odczytać tekstów, założono, że zawierają opis ukrycia skarbu. Stąd też nazwa inskrypcji, które zaczęto nazywać ganjnameh, co oznacza „epistołę skarbów”.
Inskrypcję odczytał dopiero brytyjski badacz Henry Rawlinson. Mimo upływu dwudziestu czterech wieków i ciągłego oddziaływania deszczów i wiatrów, inskrypcje te wyglądają jakby rzeźbiarz wczoraj ukończył swe dzieło. Ważne, że jest to oryginalny i bezpośredni przekaz od starożytności, jednakowej treści w trzech językach i dlatego też jest bardzo istotny także dla językoznawców.
ESTERA, ŻONA KSERKSESA: WYJŚCIE Z NIEWOLI BABILOŃSKIEJ
Następnie w centrum miasta, po umówieniu się z rabinem, odwiedzamy jego synagogę. Nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie to, że w jej wnętrzu znajduje się grób Estery i Mardocheusza (5). Estera – Żydówka, której pochodzenie udawało się jej skrzętnie ukrywać – była żoną władcy perskiego – króla Aswerusa, (identyfikowanego z Kserksesem I), panującego w rozkwicie potęgi Persji.
To właśnie m.in. dzięki Esterze udało się powstrzymać rzeź ludu Judy i w konsekwencji po objęciu tronu szacha Persji przez Cyrusa Wielkiego, mogło nastąpić wyjście tego ludu z niewoli babilońskiej. Trwała ona około 60 lat, a jej zakończenie stało się możliwe po podboju dokonanym przez Cyrusa i zajęciu przez niego ziem Babilonu, które włączono do terytorium Persji.
HISTORIA ESTERY I WASZTI: CASTING SPRZED 2500 LAT
Historia Estery warta jest szerszego omówienia, dlatego można poświęcić jej jeszcze parę zdań. Mieszkała ona w Suzie, babilońskim mieście, gdzie król Persji spędzał zwykle zimy. Opiekował się nią jej stryj – Mardocheusz, który «przyjął ją za córkę».
Około 480 roku przed Chrystusem, w okresie wygnania Izraela, potężny perski król Aswerus, który «panował od Indii aż do Etiopii nad stu dwudziestu siedmiu państwami», chcąc okazać swoje bogactwo wydawał luksusowe uczty dla całego ludu, «od największych aż do najmniejszych».
Pewnego dnia, w szczytowym momencie tego świętowania, król postanawia pokazać ludowi najcenniejszy swój „okaz”: piękną królową. Lecz niespodziewanie królowa Waszti odmawia posłuszeństwa: nie pozwala traktować się jak rzecz, nie daje się wykorzystać.
Ciężko obrażony król wpada w gniew, odwraca się od niej i oddala ją. Waszti znika ze sceny w milczeniu, ale z godnością. Jej odmowa jest wyzwaniem i szyderstwem. Potężny Aswerus, mimo całego swojego zadziwiającego bogactwa i nadzwyczajnej manii wielkości, nie potrafi złamać woli małżonki.
PIĘKNA, DOBRA, CICHA I ŁAGODNA
Po oddaleniu Waszti szach organizuje – można by określić to współczesnym slangiem – casting najpiękniejszych panien z całego kraju. „Wygrywa go” Estera i jakby z poziomu „kopciuszka”, zostaje ukochaną żoną wielkiego Aswerusa. Równocześnie awansuje także Mardocheusz, który dostaje się na służbę do pałacu.
«Panna o pięknej postaci i miłym wyglądzie» – Estera, podbija serce króla od razu: «I umiłował król Esterę nad wszystkie inne kobiety. Pozyskała sobie u niego życzliwość i względy nad wszystkie inne dziewice, i włożył na jej głowę koronę królewską».
Teraz mądrze postępuje w swojej delikatnej sytuacji: wykazuje solidną osobowość, zdolną zamieszkiwać dwa, jakże różne światy, pozostając sobą. Nowa królowa jest nie tylko piękna i dobra, cicha i łagodna, jest przede wszystkim inteligentnym i odważnym narzędziem ratunku w rękach Boga.
HAMAN I MARDOCHEUSZ: INTRYGA UKARANIA ŚMIERCIĄ
Pełniąc służbę u boku szacha Mardocheusz odkrył spisek eunuchów przeciwko królowi i uprzedził Aswerusa o planowanym zamachu na jego życie. Tymczasem największemu dostojnikowi dworskiemu Hamanowi Agagicie udało się wymóc na królu dekret przeciw Żydom, na mocy którego mieli oni być zgładzeni w trzynastym dniu miesiąca adar (luty-marzec).
Estera usiłowała przekonać władcę do cofnięcia dekretu, ale Haman postanowił równocześnie ubiegać się u Aswerusa o powieszenie Mardocheusza. Król tymczasem przypomniał sobie o wykryciu spisku przez Mardocheusza, zapytał więc Hamana, co powinien uczynić dla osoby, którą chciałby uhonorować.
Haman, myśląc, że chodzi o niego, podał wyszukane propozycje, po czym otrzymał polecenie, aby sam w ten sposób uczcił Mordocheusza. W efekcie tych pokrętnych intryg Haman został powieszony przez króla, a Mardocheusz zajął jego miejsce.
Na prośbę Estery, ale też z prostego powodu, że dekretu królewskiego nie można było cofnąć, król zezwolił Żydom bronić się przed swoimi wrogami. Trzynastego dnia miesiąca adar Żydzi zabili w Suzie pięciuset mężów, a na prowincjach – 75 tys. swoich wrogów. Następnego dnia, na życzenie Estery, zgładzono także dziesięciu synów Hamana i trzystu wrogów.
PURIM I POST ESTERY
Wydarzenia te upamiętnia żydowskie święto Purim (Losów) oraz związany z nim Post Estery. Opowiadają też o nich ludowe przedstawienia purimowe (purimszpile). W tradycji żydowskiej Estera uchodzi za jedną z czterech najpiękniejszych kobiet świata. Historia opowiedziana w Księdze Estery stanowiła temat wielu utworów literackich, muzycznych oraz licznych przedstawień malarskich.
Księga Estery przez wieki cieszyła się wielką popularnością wśród Żydów, znajdujących się w opresji, którzy szukali w niej pocieszenia oraz nadziei na poprawę sytuacji i nadejście czasu klęski wrogów. Księgę tę odczytuje się w synagogach podczas porannych i wieczornych modłów w czasie święta Purim, upamiętniającego rocznicę odwrócenia się nieszczęścia od ludu żydowskiego
* * *
Przy pisaniu tych wspomnień wspomagałem się Internetem, a także pięcioma różnymi, dostępnymi na naszym rynku przewodnikami po Iranie. Skorzystałem także z krytycznej, a fachowej oceny Pana Profesora Koziroga.
Zdjęcia autora.
Autor, historyk z wykształcenia i podróżnik, nie tylko kieruje od wielu lat warszawskim Biurem Turystycznym „Bezkresy”, ale również publikuje na tematy turystyczne. Jest członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy – Podróżników „Globtroter”. B.T. „Bezkresy” specjalizuje się przede wszystkim w organizowaniu wycieczek i wyjazdów tematycznych na zamówienie do krajów wschodnich sąsiadów Polski oraz kaukaskich i środkowoazjatyckich państw poradzieckich. Ale również do innych, m.in. do Iranu. W okresie pandemii musiało ono czasowo ograniczyć działalność, ale szykuje się do jej wznowienia jak tylko stanie się to możliwe. Programy jego imprez można znaleźć na www.bezkresy.pl.
