Ostatni Bracia Mniejsi – franciszkanie zostali stąd wypędzeni, nie po raz pierwszy w ich czeskiej historii, przez komunistów w roku 1950. I nigdy już nie wrócili. Ale pozostało po nich tu cenne dziedzictwo. Gotycko – barokowy zespół klasztorny. Przypomnę: zakon ten, żebraczy, nazywany też minorytami, założył w roku 1209 św. Franciszek z Asyżu. Wywodzi się z niego również Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych, franciszkanów.
Dziedzictwem obu jest jeden z najstarszych i najcenniejszych zabytków „miasta pilznera”. Minoryci pojawili się w obecnych Czechach zachodnich prawdopodobnie jeszcze w pierwszej siedzibie Pilzna, dziś Starého Pilzence. Przeniesionego na nowe, odległe o około 10 km. miejsce w roku 1295 przez króla Wacława II. I w nim byli niemal od początku powstawania miasta.
CO ZNALAZŁEM W CZESKICH ŹRÓDŁACH
Już w roku 1297 rozpoczęli budowę swojego klasztoru, „najskromniejszej ze wszystkich pilzneńskich instytucji kościelnych”, jak czytam w podarowanym mi przez dyrektora MCU – Diecezjalnego Muzeum Sztuki Kościelnej tekście „Historie františkánského (minoritského) klastera s kostelem Nanebovzeti Panny Marie”.
Sporo ciekawych, chociaż bardzo specjalistycznych informacji, znalazłem również w drugim otrzymanym opracowaniu. Karela Nováčka i Petra Kočara „K počátkům minoritského konwentu v Plzni” omawiającego rezultaty badań archeologicznych. Pisząc ten tekst korzystałem z niektórych znajdujących się w nich faktów i informacji. W tym drugim znalazłem też plan klasztoru narysowany przez R. Šimůnka.
Pogrubione w nim zostały części zabudowy 
średniowiecznej i zaznaczone mury obronne miasta. Ten zespół architektoniczny wzniesiono bowiem po wewnętrznej stronie ich południowo – wschodniego narożnika. Klasztorny kościół minorytów służył mieszkańcom już nieco wcześniej, niż budowana od roku 1342 w pobliskim rynku, obecnie Placu Republiki, fara, obecnie gotycka katedra p.w. św. Bartłomieja, z najwyższą w Czechach wieżą kościelną.
WZLOTY I UPADKI
Dzieje tego klasztoru i kościoła ukończonych dopiero w roku 1380, były burzliwe. Na początku rewolucji husyckiej, w roku 1419, minorytów wypędził z Pilzna Jan Żiżka, za namową radykalnego księdza Václava Korandy. Mnisi wrócili jednak w roku następnym, rozpoczęli remonty obiektów ograbionych i częściowo zniszczonych prze husytów. A także rozbudowę klasztoru.
Poważnie uszkodzonego przez artylerię i pożar w trakcie oblężenia miasta przez husytów w latach 1433-1434. Reformacja spowodowała upadek konwentu, przejętego od minorytów w roku 1460. Na mocy decyzji papieża Piusa II, spełniającego żądanie czeskiego króla Jerzego z Podiebradów. W roku 1574 w klasztorze żyło już tylko 2 mnichów. Ponowne zniszczenia przyniosła mu wojna trzydziestoletnia (1618-1648).
W wiekach XVII i XVIII klasztor był odbudowywany i rozbudowywany, głównie w stylu baroku. Co pociągnęło za sobą zamiany architektoniczne. Chociaż poza nową, barokową fasadą, dziełem (1722-1724) włoskiego architekta Jakuba Augustona Młodszego, a w latach 1720-1723 Jakub Auguston Starszy dokonał również przebudowy zachodniego skrzydła klasztoru, zmiany okazały się niewielkie.
OD KONWENTU DO MUZEUM
W roku 1740 dobudowano skrzydło nowicjatu, kończąc kilkuwiekowe wnoszenie całego zespołu konwentu. Ale główne budynki i ich wnętrza zachowały, w większości do naszych czasów, swój średniowieczny wygląd. Podczas reform cesarza Austrii Józefa II Habsburga (1741-1790 – w 1782 r. kasata klasztorów, również na ziemiach polskich znajdujących się pod zaborem austriackim) konwent franciszkański w Pilźnie nie został zlikwidowany, gdyż msze odbywały się… po niemiecku.
Czyli większości tutejszego ówczesnego mieszczaństwa. Po wypędzeniu zakonników i likwidacji zakonu w roku 1950 w ramach komunistycznej Akcji „K”, jego pomieszczenia służyły jako internat dla młodzieży szkolnej, a później przekazane zostały Muzeum Czech Zachodnich (Zapadočeské Muzedum).
Służąc mu głównie jako magazyny i pracownie. W połowie lat 90-tych klasztor przekazano nowemu biskupstwu pilzneńskiemu. W roku 1994 rozpoczęła się sukcesywna rewitalizacja tego zespołu wg. projektu arch. Jana Soukupa. Aktualnie jego część zajmuje MCU – Diecezjalne Muzeum Sztuki Kościelnej.
RZEŹBY, OBRAZY, FRESKI
Reszta służy biskupstwu, katedrze oraz jako mieszkania osób z kierownictwa diecezji i zakonnic. Najcenniejsze w tym kompleksie są jego części najstarsze. Trzynawowy kościół ze sklepieniami krzyżowymi i głownie barokowymi ołtarzami oraz zdobieniami wnętrza. W części klasztornej składającej się z centralnie usytuowanego wirydarza otoczonego gotyckimi krużgankami z ostrołukowymi oknami, w których znajduje się galeria rzeźb muzeum.
Obejmuje ono również kapitularz – dawną salę zebrań zakonnych oraz kaplicę św. Barbary ze ścianami i stropami pokrytymi w XV w. freskami. 23 scenami legendy o tej świętej oraz Chrystusa Zmartwychwstałego w otoczeniu Panny Marii, św. św. Barbary i Katarzyny oraz postaci donatorki. Na łukach zaś aniołów, proroków i atrybutów ewangelistów. Niestety zwiedzanie klasztoru i kościoła jest dosyć utrudnione.
Muzeum Sztuki Kościelnej czynne jest bowiem od maja do października. Natomiast wnętrza kościoła praktycznie tylko podczas mszy. Odbywają się one w niedziele o godz. 8.00, 14.00 (po wietnamsku) i 20.00. W soboty o 20.00 w języku angielskim, w pozostałe dni, tylko w okresie roku szkolnego, przemiennie o 12.00 i 17.00. Ale w trakcie mszy trudno kościół zwiedzać, nie mówiąc już o fotografowaniu. A zaraz po nich jest on zamykany…
Zdjęcia © autora
Autor uczestniczył w międzynarodowym wyjeździe prasowym do Pilzna zorganizowanym i wspieranym przez Pilsen Tourism (www.visitpilsen.eu) i Czechtourism (www.czechtourism.com)
