Na granicy dwóch obszarów krajobrazowych: podnóża Gór Żelaznych obok Narodowego Geoparku w części pasma górskiego zwanego Sečská vrchovina i północnego krańca Svitavská pahorkatina, z centrum na zboczu wzgórza z kamieniołomem Humperky (460 m n.p.m.), nad Anenským potokiem, w okresie (powiecie) chrudimskim w kraju (województwie pardubickim), położone jest 5-tysięczne miasto Skuteč. Z historią udokumentowaną od 1289 roku, w czasach nam bliższych znane z kamieniołomów skał cenionych w architekturze oraz budowie szlaków kolejowych i dróg. A także, i to od średniowiecza, z wytwarzania dobrego obuwia.
Obu tym dziedzinom gospodarki poświęcone są największe w Czechach wystawy w tutejszym Muzeum Miejskim. Teren miasta i jego okolice zasiedlone były już w młodszej epoce kamiennej, co potwierdzają archeologiczne znaleziska krzemiennych skrobaków i kamiennych toporków. A z okresów późniejszych biżuterii i broni z brązu, grobu szkieletowego z XII wieku oraz z tego samego okresu ceramiki. Osada u podnóża zamku stojącego wówczas na miejscu późniejszego kamieniołomu i gród strażniczy na szlaku han
BURZLIWE DZIEJE PRYWATNEGO MIASTA
Było ono własnością dworu i dóbr Rychburg i ich kolejnych właścicieli. Posiadało kilka ważnych przywilejów. Organizowania jarmarków i targu koni, sądu i „gardła”, czyli wykonywania wyroków śmierci przez miejscowego kata itp. Przeżywało wojny i związane z nimi wydarzenia. W czasach husyckich w 1425 roku Skuteč i okoliczne wsie przeszły pod zarząd husyckiego namiestnika Jakuba Kroměšína z Březovic.
Później prześladowania mieszkańców wyznania niekatolickiego i emigracji z powodów religijnych. Na funkcjonowanie miasta i jego wygląd tragiczne wpływały grabieże wojska podczas wojny trzydziestoletniej. A także powrót wojsk po bitwie Trzech Cesarzy pod Sławkowem koło Brna (Austerlitz 1805) oraz kilka dużych pożarów, z najtragiczniejszymi w latach 1862 i 1867, które pochłonęły większość miasta.
Nie tylko drewniane domy kryte strzechami, ale również kamienne na rynku z podcieniami. Mnóstwo szczegółów na ten temat, a także historii politycznej, gospodarczej i kulturalnej miasta, znalazłem w otrzymanej na miejscu obszernej (434 bogato ilustrowane strony) monografii „Dĕjiny Skutče (Historia Skutczy od czasów najdawniejszych) Napisanej przez Emila Voračka z zespołem.
ZABYTKOWE KOŚCIOŁY
Centrum miasta stanowi plac Palackého náměstí w części wschodniej, z kilkoma zabytkami. Dominantą jest kościół Wniebowzięcia NMP (Nanebevzetí Panny Marie), pierwotnie gotycki, po raz pierwszy w źródłach pisanych wspomniany jako fara w roku 1350. W 1355 roku przeszedł on przebudowę dokonaną przez właścicieli majątku rychburskiego (Beneša z Vartenberka i jego żonę Dorotheę Berkovą z Dubé).
Były także późniejsze przebudowy, m.in. po pożarze w roku 1850. We wnętrzu zachowało się kilka elementów gotyckich, cenny późnogotycki posąg Mojżesza trzymającego tablice Dekalogu, renesansowa nawa i zdobiona rzeźbami ambona z piaskowca, a także barokowe ołtarze. W głównym znajduje się obraz Wniebowzięcie NMP, uważany za bardzo dobrą, wykonaną w XVIII w. kopię oryginału Petera Brandla („Czeskiego Rubensa”, 1668-1735).
Zabytkowy jest również drugi tutejszy kościół p.w. Bożego Ciała (Božho Téla) zbudowany w stylu gotyckim w końcu XIV w, ale prawdopodobnie na miejscu wcześniejszego, drewnianego. Na jego wieży znajduje się stary dzwon odlany w roku 1460. Cenne są też kamienne, rzeźbione nagrobki z końca XVI w. trzech szlachcianek pochowanych w nim w latach 1593-1598.
JAK TWORZONO MUZEUM MIEJSKIE
Świątynia ta była oczywiście przebudowywana i restaurowana, m.in. w latach 1812, 1865 i 1926. Przed nią stoi kamienny posąg św. Antoniego z Padwy z roku 1816. Do najważniejszych tutejszych zabytków zaliczana jest również 9-metrowej wysokości Kolumna Mariańska z 12 rzeźbami oraz posągiem Marii na szczycie.
Wykonana została w Pradze w roku 1766, ale ustawiona tu w rynku dopiero w latach 1816-1821, podobno „z braku na to pieniędzy”. Ponadto późnorenesansowy, przebudowany w stylu baroku budynek dziekanatu i dawnej plebanii. Kilka wymienianych w folderach i przewodnikach zabytków nie ma już takiego znaczenia.
Głównym celem naszego przyjazdu do Skutczy było jednak tutejsze Muzeum Miejskie i wspomniane już, dwie jego najsławniejsze ekspozycje. Pierwsze próby jego stworzenia podejmowano już w latach 90-tych XIX w. aby prezentować w nim historię, sztukę i zabytki miasta i jego okolic. Zabiegał o to zwłaszcza młody historyk Bohumil Václav Konečny (1871–1896).
Jednym z impulsów stała się wystawa etnograficzna zorganizowana w mieście w 1894 roku. Część wystawionych na niej zbiorów zaprezentowano w roku następnym na Czecho-Słowiańskiej Wystawie Etnograficznej w Pradze.
OD KĄTÓW W SZKOLE DO SAMODZIELNEJ SIEDZIBY
Ale założyć Muzeum Miejskie udało się dopiero w 1910 roku Václavovi Jetmarovi, dyrektorowi tutejszej szkoły. W niej przechowywano początkowo zbiory i częściowo udostępniono zwiedzającym w 1913 roku w budynku dawnej szkoły na Palackého náměstí. Później przenoszono je w inne miejsca.
W 1954 roku muzeum znalazło się w domu nr 364 przy ulicy Rybičkovej, gdzie pracował i zmarł kompozytor Vítězslav Novák (1820-1949), którego żona, z domu Marie Prášková, pochodziła ze Skutče i jej rodzina pierwotnie była właścicielem domu. Jego pamięć jest tu upamiętniana od 1949 roku wystawą na pierwszym piętrze.
W nowej siedzibie część zbiorów stopniowo udostępniano publiczności. W 1956 r. muzeum przekazano budynek dawnego szpitala w sąsiedztwie kościoła Bożego Ciała. W latach 1971–1987 była w nim ekspozycja poświęcona ruchowi robotniczemu, szewstwu i kamieniarstwu.
Ale już znacznie wcześniej w ogrodzie dawnego szpitala odbywały się wystawy etnograficzne i przemysłowe. W głównym budynku muzeum latach 1980-2008 mieściła się wystawa historyczna i krajoznawcza. Natomiast w 2009 roku otwarto dla zwiedzających nową ekspozycję stałą Muzeum Obuwia i Kamienia.
KAMIENIARSKI SANSEN I EKSPOZYCJA
Na ekspozycję wyrobów kamieniarskich przebudowano piwnicę muzeum i przylegający ogród, w którym utworzono mały „skansen” maszyn kamieniarskich. W piwnicy zgromadzono i można oglądać mnóstwo różnorodnych kamieni, skał i formacji geologicznych z ich opisami.
Natomiast w ogrodzie rodzaje wydobywanych w okolicznych kamieniołomach dla budownictwa, ciętych i różnorodnie szlifowanych płyt skalnych, a pod zadaszeniami obróbkę i wykorzystywanie kamieni na potrzeby budowanych szlaków kolejowych oraz dróg. Z zabytkowymi maszynami i urządzeniami oraz „pracującymi przy nich” figurami robotników.
Wystawa obuwia w Skutče jest największą ekspozycją o tej tematyce w Czechach. Miasto to już od kilku wieków było znaczącym ośrodkiem obuwnictwa. Cech Novoševc otrzymał prawa nazywane artykułami w 1534 roku od Jindřicha Šťastnego z Valdštejna, ówczesnego właściciela majątku Rychmburskiego.
Określały one obowiązki, uprawnienia i zasady, których musieli przestrzegać rzemieślnicy. Gwarantowały one cechowym szewcom i garbarzom, że w promieniu trzech mil od miasta nikt nie może szyć butów ani wyprawiać skór, jeżeli nie jest członkiem miejscowego cechu.
OBUWIE DLA WYMAGAJĄCYCH PAŃ
Najbardziej znanym produktem „prawdziwych” skuteckich szewców była tak zwana „czerwona robota”. Były to pantofle damskie, buty lub kozaki wykonane z czerwonej skóry. Na wierzchu miały wyhaftowano tulipany, kurczaki i inne zwierzęta domowe. Wyroby czerwone były miejscową specjalnością i mówiono, że „prawdziwy szewc był artystą niezrównanym w tym artykule”.
W 1914 r. w Skutče było 19 producentów obuwia, zatrudniających 750 pracowników. W 1920 r. już 25 fabryk z 900 pracownikami. W 1948 roku znacjonalizowano osiem większych lokalnych fabryk obuwia. 4 lipca 1949 roku stworzono Botanę – jako spółkę łączącą wcześniej znacjonalizowane fabryki w Holicach, Chrudimiu, Borohrádku, Heřmanovym Městcu, Sezemicach, Litomyšli, Poličce, Horním Jelení, Kostelce nad Orlicí, Týništi nad Orlicí, Chotěboře, Polnem i oczywiście Skutču.
Od 1 stycznia 2000 roku marka obuwia sportowego należy do firmy BOTAS. Historię tutejszego szewstwa i przemysłu obuwniczego przedstawia duża ekspozycja w muzeum. Można w niej obejrzeć dawne prawa, dokumenty, sztandar, pieczęcie cechowe i inne artefakty.
METROWY MĘSKI PÓŁBUT
A także zapoznać się z rozwojem szewstwa w okresie Pierwszej Republiki (1918-1938), kiedy Skuteč był potęgą obuwniczą. Zobaczyć ponad 200 egzemplarzy różnorodnego obuwia, ale także wiele, również zabytkowych, maszyn i urządzeń szewskich.
Wyjątkowym obiektem jest wystawiony w gablocie olbrzymi: 1080 długości, 400 szerokości i 360 mm wysokości, ręcznie szyty półbut wpisany do Czeskiej Księgi Rekordów i Osobliwości. Jak również m.in. kopiarkę obuwniczych kopyt. Wszystko ładnie wyeksponowane, z opisami pozwalającymi na samodzielne zapoznawanie się z tą wystawą.
Jak już wspomniałem, miasto znajduje się w sąsiedztwie Narodowego Geoparku Góry Żelazne. Ten geologiczny raj jest szczególnie znany z zalanych kamieniołomów. Do wyjątkowego miejsca przekształconego w wyniku intensywnego wydobycia granitu prowadzi Szlak Granitowy.
W okolicy znaleziono również skamieniałe pozostałości pierwotnego życia morskiego (głównie w kamieniołomie w Přibylovie) lub bursztynu (okolice wsi Skutíčko). Geopark to nie tylko kamienie, ale także kultura, historia, przyroda i rozrywka stanowiące dla zwiedzających go dodatkowe atrakcje.
ATRAKCJE NARODOWEGO GEOPARKU I OKOLIC
Do ich dyspozycji są w nim 24 tematyczne ścieżki edukacyjne i 3 trasy rowerowe. Więcej o tym parku można przeczytać na: www.geoparkzh.cz Warte uwagi zwiedzających są też wyeksploatowane i zalane kamieniołomy.
Pomiędzy Miřeticami, Hlinskiem, Vrbatovem, Kostelcem i Skutčem znajduje się ich ponad 30. Niektóre są bezimienne, inne noszą nazwy takie jak Leštinka, Zvěřinov, Kanon, Ekhardtk, Srní i inne. Miasto oprócz obejrzenia wystaw w muzeum i zabytków, proponuje mieszkańcom oraz odwiedzającym je turystom również programy kulturalne. M.in. Festiwale Muzyczne.
Dodam, że obok związanego z nim, wspomnianego już kompozytora Vitézslava Novaka, ucznia Antonina Dworzaka (1841-1904), jednego z najwybitniejszych i najbardziej znanych kompozytorów europejskich, urodził się tu inny wybitny czeski kompozytor „okresu przed smetanowego”, Václav Jan Tomášek (1774-1850).
Z którego życiem i twórczością można zapoznać się w jego tutejszej izbie pamięci. Innymi propozycjami dla turystów są zabytki sakralne miasta i jego okolic, a także imprezy sportowe i aktywny wypoczynek. Warto więc tu nie tylko zajrzeć, ale również zatrzymać się na kilka dni.
Zdjęcia © autora.
Autor uczestniczył w dziennikarskim wyjeździe studyjnym do Czech Wschodnich na zaproszenie warszawskiego przedstawicielstwa Czech Tourism i Destinačni Společnosti Východni Čechy w Pardubicach.
