Gdy w sobotnie popołudnie wchodzę do Zbrojnici – miejskiego Arsenału w Pilźnie okazuje się, że jestem jedynym zwiedzającym. Starszy pan sprawdzający bilety okazuje się być kustoszem z ogromną wiedzą na temat starej broni. A gdy dowiaduje się kim jestem i że możemy rozmawiać po czesku, proponuje mi oprowadzanie. Dzięki temu oraz otrzymanemu folderowi „Vitejte ve zbrojnici!” dowiaduję się o tutejszych zbiorach oraz militarnej historii miasta o wiele więcej, niż byłoby to możliwe w trakcie indywidualnego, pobieżnego zwiedzania.
Pilzno, obecne 175 tysięczne miasto wojewódzkie w zachodnich Czechach, przeniesione na obecne miejsce z odległego o 10 km dawnego, współcześnie Starego Pilzenca przez króla czeskiego i polskiego (od 1300 r) Wacława II (1271-1305) z dynastii Przemyślidów w roku 1295, było w średniowieczu nie tylko ważnym centrum gospodarczym na skrzyżowaniu ruchliwych szlaków handlowych, ale również ważną twierdzą.
OD 1322 ROKU
Pierwsza pisemna wzmianka o tutejszych umocnieniach i murach obronnych znajduje się w liście króla Jana Luksemburskiego (1296-1346) z roku 1322. Do podstawowych obowiązków mieszczan należała bowiem obrona miasta. A cesarz i czeski król Karol IV (1316-1378) zapoczątkował budowanie w miastach królewskich, a Pilzno było jednym z nich, arsenałów, nazywanych zbrojowniami.
Spośród ciekawych faktów na ten temat warto wspomnieć, że w roku 1363 miasto to potwierdziło otrzymanie od króla w celach obronnych uzbrojenia dla 380 mieszczan. Zobowiązując się do jej używania również w służbie królewskiej. Broń wykonywali także na miejscu. Z początku XV wieku zachowały się imiona pilzneńskich puszkarzy oraz ich znaki mincerskie wybijane na najstarszych egzemplarzach uzbrojenia.
W spisie inwentarza miejskiego arsenału z 17 lutego 1537 roku jest informacja, ile wniesiono do nowej piwnicy egzemplarzy jego poszczególnych rodzajów. M.in. 2 pistolety, 15 haubic, 119 hakownic, 100 półhakownic. Są też informacje o wydatkach miasta na broń, jej naprawy i przechowywanie. Początkowo składowano ją w miejskim ratuszu. W XVIII w część arsenału przekazano do cesarskiej kancelarii, zachowując tylko broń historyczną, aby przypominać wojenną przeszłość miasta.
DZIEJE ZBROJOWNI
Zasoby arsenału, będącego jego chlubą, znane są z Kroniki Tannera z roku 1774 oraz zachowanych dokumentów z tamtego okresu. W 1835 r. historyczną bronią ozdobiono wielką salę ratusza na przyjazd do Pilzna cesarza Ferdynanda I (1793-1875), później, jeszcze jako następcy tronu, Franciszka Józefa I (1830-1916). W XIX w część zasobów arsenału przekazano do zbiorów Muzeum Narodowego w Pradze.
Największe w nich straty nastąpiły w okresie budowy w Pilźnie teatru niemieckiego. Część broni białej i palnej przekuto wówczas na wzmocnienie jego dachu Po powstaniu w roku 1878 Muzeum Czech Zachodnich, arsenał stał się w nim jednym z podstawowych zbiorów. Jego neorenesansowy gmach wzniesiony w latach 1896-1899 jest jednym z najładniejszych także obecnie w mieście.
Zbrojownię, ze względu na wagę eksponatów, umieszczono w piwnicach. A urządzano ją od roku 1913 aż do lat… 40-tych. Podczas II wojny światowej w tzw. Protektoracie Czech i Moraw zbiory przeniesiono do muzeum etnograficznego, w którym przebywały do roku 1967. Po gruntownej konserwacji, w 1995 roku trafiły one ponownie na poprzednie miejsce.
ARMATY, HAKOWNICE, MUSZKIETY
Ekspozycja, którą oglądam, poświęcona jest wojskowej historii miasta. Przedstawia przede wszystkim broń palną i zbroje używane od wieku XIV do wojny trzydziestoletniej (1618-1648) umieszczoną (armaty) na podłogach oraz stojakach takich samych jak w średniowieczu. Z wolnym dostępem do nich. Przy czym tutejszy arsenał jest jedynym w Europie miejskim, dokumentującym rozwój broni palnej w tym okresie.
Oglądam 24 armaty z końca XIV i początku XV wieku. Dużą kolekcje armat fortecznych różnego rodzaju i wielkości z połowy XVI wieku. Stojaki pełne rusznic, hakownic i półhakownic oraz zamykającą ekspozycję muszkietów. Mój przewodnik zwraca mi uwagę na polskie znaki cechowe z XIV-XV wieku na hakownicach. Bo kupowano` je również w Polsce.
Był to jeden z najstarszych rodzajów broni palnej, udoskonalonych ciężkich rusznic. Ich nazwa pochodzi od haka pobliżu wylotu lufy skierowanego pod katem prostym w dół. Służył do zahaczania o mur lub płot i amortyzowanie odrzutu broni po wystrzale. W ekspozycji są też, ułożone w stosy, kamienne i żelazne kule armatnie, wspomniane już hełmy z przyłbicami i pancerze, metalowe ochrony ramion i rąk.
BROŃ BIAŁA, ŻELAZNA SKRZYNIA I ŚREDNIOWIECZNA BASZTA
A także broń biała, rycerskie drzewce turniejowe, halabardy oraz prochownice do broni palnej. W pobliżu wejścia stoi duża, żelazna skrzynia, prototyp późniejszych pancernych. Kustosz zwraca mi uwagę nie tylko na jej solidność – i wagę, ale przede wszystkim niezwykle skomplikowany mechanizm zamkowy otwierany kluczem. Zauważam również inne, ciekawe detale w tym arsenału.
Jego wnętrze podzielone jest na części, do których wchodzi się przez renesansowe, kamienne portale przeniesione tu na początku XX wieku z historycznych kamienic w rynku. Oglądam również, znajdującą się w ekspozycji, część średniowiecznej baszty miejskiej. Nie została ona tu jednak przeniesiona, lecz odkryta w trakcie prac archeologicznych i wyeksponowana.
Gmach muzeum wzniesiono bowiem w południowo wschodnim narożniku dawnych murów obronnych, obok historycznego zespołu klasztornego franciszkanów. Otaczają je Planty, nazywane tu Sadami, z różnym określeniem poszczególnych ich odcinków. Szerokimi zielonymi od wschodu i południa oraz wąskimi (pas zieleni) od północy i częściowo zachodu. Budowa gmachu muzeum „zahaczyła” o narożną basztę, przypadkowo powiększając atrakcyjność Zbrojnici !
Zdjęcia © autora
Autor uczestniczył w międzynarodowym wyjeździe prasowym do Pilzna zorganizowanym i wspieranym przez Pilsen Tourism (www.visitpilsen.eu) i Czechtourism (www.czechtourism.com)
