Na planie miasta w turystycznym folderze w języku polskim „Litomyšl. Nowoczesne miasto zabytkowe” zaznaczono 20 zabytków, obiektów i atrakcji, które, zdaniem gospodarzy i wydawcy, mogą zainteresować naszych turystów.
PAMIĄTKI Z KILKU WIEKÓW
W znacznie obszerniejszej, ładnie wydanej i bogato ilustrowanej broszurze: „Litomyšl. Svĕtové dĕdictvi UNESCO”, wydanej zapewne w kilku językach, bo na egzemplarzu, który otrzymałem, jest flaga czeska, figuruje ich już, jako zalecanych do zobaczenia podczas spaceru po mieście, 30.
W opisie jest ich nawet nieco więcej. Te pominięte w polskojęzycznym folderze dotyczą przede wszystkim obiektów związanych z czeską historią kulturą nie pierwszorzędnej rangi w skali światowej, a więc mniej interesujących cudzoziemców.
A wszystko to na powierzchni 33,45 km², jaką zajmuje współcześnie to piękne i urokliwe, 10-tysięczne miasto, położone na wysokości 330 m n.p.m., nad rzeczką Loučná. Byłem tu już kilka lat temu, krótko, bez noclegu. Zdołałem zobaczyć sporo, ale tym chętniej przyjąłem zaproszenie do ponownych odwiedzin, nawet w okresie pandemii.
I mam nadzieję przyjechać tu jeszcze w przyszłości, zobaczyć ponownie najciekawsze zabytki i miejsca oraz te, na które nie starczyło czasu i tym razem, bo naprawdę warto. O ciekawej, wielowiekowej historii tego miejsca napisałem już w poprzedniej relacji o nim i jego przeszłości.
ZAMEK, KOŚCIOŁY, KLASZTORY
Przypomnę, że w roku 1259 czeski król Przemysł Ottakar II (1233-1278) podniósł istniejącą tu już od X wieku przyklasztorną osadę do rangi miasta. Założonych w miejscu, w którym przed tysiącleciami żyli łowcy mamutów oraz ludzie wczesnej epoki kamiennej, żelaza i brązu. Najpierw na tutejszym niewielkim wzgórzu stanął zamek strażniczy przy ważnym trakcie z Czech na Morawy, a obok niego kościół i klasztor, a później osada. Z tamtych, pierwotnych, drewnianych budowli, zachowały się resztki odkopane na dziecińcu renesansowego zamku wpisanego na Listę Dziedzictwa UNESCO.
Oraz, leżące obecnie metr pod ziemią sąsiadującego z nim ogrodu klasztornego, pozostałości romańskiej bazyliki klasztornej i biskupiej katedry.
Zamek, a także stojący w jego pobliżu barokowy kościół pijarów p.w. Odnalezienia Świętego Krzyża, to jednak tematy na osobne relacje, które zapowiadam wkrótce.
Podobnie jak Portmoneum – Muzeum Jozefa Váchala. O którym już pisałem przed kilku laty, ale po zakończonej w br. renowacji i rozszerzeniu go o znakomitą prezentację multimedialną, zasługuje na ponowne przedstawienie naszym czytelnikom.
NA WZGÓRZU ZAMKOWYM
Na Wzgórzu Zamkowym, tuż przy ogrodzeniu zamkowego ogrodu, stoi rzeźba Apostoła Słowian, św. Metodego (ok. 815-885). Prawdopodobnie obok pierwszej tutejszej fary p.w. św. Klemensa (Klimenta). Nawiązuje ona do legendy, odrzuconej jednak przez współczesną naukę, wg. której to właśnie Metody założył ten kościół, jako pierwszy w Czechach.
Vis a vis tej rzeźby, bokiem do frontonu kościoła pijarów, stoi poklasztorny gmach obecnego Muzeum Regionalnego z ciekawymi zbiorami. A po drugiej stronie kościoła długi, jednopiętrowy budynek z lat 1641-1681 ich byłego internatu. Obecnie siedziba fakultetu restaurowania dzieł sztuki uniwersytety pardubickiego.
Na przeciwko południowego portalu zamku znajduje się były zamkowy browar, a w dawnym mieszkaniu piwowara, którym był m.in. ojciec jednego z dwu najwybitniejszych czeskich kompozytorów, Bedrzycha Smetany, jego mieszkanie.
To w nim urodził się w roku 1824 przyszły autor „Mojej Ojczyzny”, „Sprzedanej narzeczonej” i innych kompozycji, a od dawna mieści się poświecono mu, bogato wyposażone muzeum. Obok niego stoi wielki budynek z początku XVIII w. dawnej pałacowej ujeżdżalni koni, a nieco dalej stajnia i wozownia.
KONTROWERSYJNY POMNIK KOMUNISTY
Przed nimi zbudowano nowy pawilon, w którym realizowany jest program dla dzieci „Szkoła rycerzy i dam dworskich”. W kompleksie tym znajduje się również pałacowy park. Po południowej stronie, w drugiej linii od placu przed zamkiem, stoi Czerwona Wieża z 1500 roku, pozostałość miejskich umocnień.
A kilkadziesiąt metrów za rogiem wspomniane już Portmoneum. Wszystko jest tu blisko, kameralnie, zwiedza się z przyjemnością. Między tymi budowlami a rynkiem, od lat placem Bedrzycha Smetany, stoją jeszcze dwa zabytkowe kościoły. Podniesienia Świętego Krzyża, zbudowany przy klasztorze augustianów w latach 1356-1378, przebudowywany po pożarach.
A w jego pobliżu budzący obecnie kontrowersje i spory pomnik Antonina Novotnego (1904-1975). Komunisty, I sekretarza KPCz (1953-1968) i prezydenta Republiki Czechosłowackiej (1957-1968),
Ale także cenionego historyka. A bliżej rynku, na niewielkim placyku Toulovcovĕ, kościółek p.w. Rozesłania św. Apostołów z roku 1407. Niegdyś szpitalny, ale jego obecny wygląd to rezultat przebudowy w XIX wieku. Miejscem szczególnym w Litomyszli jest wspomniany Rynek.
NIEZWYKŁY RYNEK
Jeden z najdłuższych w Czechach, niemal 500 metrowy, w postaci tradycyjnej szerokiej ulicy z zabytkową zabudową z różnych okresów. Ale chyba jedyny nie prostokątny, czy kwadratowy, lecz o kształcie banana lub bumerangu.
Z jednego jego końca nie widać drugiego, a tylko odcinek do ratusza i jego wieży stojących pośrodku przy południowej pierzei oraz fragment domów za nim. Rynek ten wytyczono nie w momencie budowy miasta, początkowo tylko w górnej części, lecz nieco później.
Wznoszono przy nim w okresie gotyku, domy drewniane, które niszczyły liczne pożary.
Ale na ich miejscu wznoszono nowe, później murowane, przeważnie na tych samych działkach z wąskimi frontonami, gdyż od ich szerokości zależała wysokość podatków od nieruchomości.
Poza nielicznymi wyjątkami, wszystkie domy są z podcieniami, aby mieszkańcy mogli chodzić po rynku, spotykać się, robić zakupy i zamawiać usługi niezależnie od pogody. W tych podcieniach są sklepy, placówki usługowe – niegdyś warsztaty rzemieślnicze i wejścia na podwórza lub schody prowadzące do mieszkań i na wyższe piętra.
ZABYTKOWE MIESZCZAŃSKIE DOMY
W przeszłości do miasta wchodziło się, lub wjeżdżało, przez jedna z dwu bram znajdujących się na obu krańcach tego placu. Zostały one rozebrane, wraz z dawnymi murami obronnymi, w XIX w, jako niepotrzebne i hamujące ruch.
Tak charakterystyczne podcienia, znane również z wielu innych starych czeskich miast, tu nazywane podloubi, pojawiać się zaczęły od roku 1457, a później stały się obowiązkowymi w trakcie kolejnej budowy na pogorzelisku czy rumowisku, lub przebudowy.
Pośrodku wschodniej, nazywanej górną, części placu stoi barokowy Słup Mariański. Niemal każdy dom czy budynek przy placu Smetany ma swoją historię, niekiedy bardzo ciekawą.
Przy południowo wschodniej, pierzei stoi np. dom nr 84., obecnie z zewnątrz dosyć nowoczesny hotel „Złota Gwiazda” (Zlatá Hvĕzda), w którym zakwaterowano nas.
W XIX w był on gospodą, czy raczej gościńcem z pokojami noclegowymi, w której pisarka Bożena Niemcova (1820-1862), autorka „Babičky” (Babuni), dwu innych powieści oraz wielu opowiadań, spędziła kilka ostatnich tygodni życia. Dom nr 61 z czerwoną, barokową fasadą z lat 70-tych XVIII w., nazywany jest Pańskim.
ORLOJ NA WIEŻY RATUSZA
Jednym z najciekawszych jest dom nr 108, w którym mieści się piekarnia, a wewnątrz znajduje renesansowe nadproże z datą remontu w roku 1531, Bardzo cenny jest renesansowy dom nr 108 „U Rytiřů” (Pod Rycerzami) z bogato zdobioną fasadą, w którym mieści się obecnie galeria miejska.
Zbudował go w latach 1540-1546 mistrz Blażek. Ale fasada ta ma zakończenie empirowe z XIX w. Swoją obecną nazwę dom ten otrzymał od opowiadania pod tym tytułem Aloisa Jiráska (1851-1930). Galeria w tym domu gromadzi dzieła sztuki czeskiej XIX i XX w, organizuje też wystawy czasowe.
Najlepiej widoczną w rynku ze wszystkich stron jest wieża Starego Ratusza. Znajduje się na niej Orloj – secesyjny zegar astronomiczny. 
Wieża ta ma rodowód od roku 1418. A u jej podstawy znajduje się litomyszlski łokieć – kontrolna jednostka miary o długości około 59 cm, stosowana w ówczesnym handlu.
W klasycystycznym niegdyś domu nr 111 przez 3 ostatnie lata, z kilkunastu, które spędził w Litomyszli, mieszkał, pracował jako nauczyciel i tworzył wybitny czeski pisarz Alojs Jirasek. Dom ten został jednak kompletnie przebudowany w roku 1926. Fasadę domu nr 127, narożnego z ulicą Jozefa Váchala, pokrywa współczesne graffiti
OFERTA KULTURALNA, SPORTOWA, GASTRONOMICZNA
Namalowano je według motywów z jego powieści „Krwawy romans”. Przykłady można mnożyć. W końcowej części placu stoi pomnik Bedrzycha Smetany, dzieło wybitnego rzeźbiarza Jana Štursy i Pavla Janáka, postawiony w setną rocznicę urodzin kompozytora w roku 1924.
Poza opisanymi już rejonami i miejscami, ale w ich pobliżu, gospodarze zachęcają do zobaczenia również neorenesansowego gmachu szkoły pedagogicznej z 1906 roku, pomnika wybitnego pedagoga Jana Amosa Komeńskiego (1592-1670), który przez wiele lat (1628-1656) mieszkał i pracował jako nauczyciel gimnazjum u nas w wielkopolskim Lesznie.
Natomiast za mostem przez rzekę, monumentalny neorenesansowy gmach Smetanův dům (Dom Smetany), czyli tutejszy Teatr Narodowy z roku 1905. Nie brak w Litomyszli również imprez kulturalnych. Odbywają się tu Międzynarodowe Festiwale Operowe „Smetanova Litomyšl”.
Są imprezy gastronomiczne poświęcone pisarce, działaczce oświatowej, znawczyni kuchni i kucharce oraz autorce „Domáci Kuchařky” Magdalenie Dobromili Rettingové (1785-1845). Sporo jest ciekawych lokali gastronomicznych, bogata oferta turystyki aktywnej itp. No i, co również ważne w dzisiejszych czasach „szybkiego życia”, sporo miejsca i okazji do spokojnych spacerów w ciekawych miejscach oraz relaksu.
Zdjęcia autora
Autor uczestniczył w wyjeździe prasowym do Czech Wschodnich na zaproszenie przedstawicielstwa w Polsce Czech Tourism oraz organizacji turystycznych w Litomyszli i Pardubicach, w ramach projektu Dziedzictwo Kulturowe i Przyrodnicze Dla Rozwoju Pogranicza Polsko – Czeskiego „Wspólne dziedzictwo”.
