Historia jednego z najważniejszych pomników w Polsce, a także symboli Warszawy, doczekała się znakomitego opracowania. Muzeum Łazienki Królewskie wydało właśnie publikację Golec rzymski w koszuli. Pomnik księcia Józefa Poniatowskiego pod redakcją naukową Anety Czarneckiej, Małgorzaty Grąbczewskiej i Mariusza Kolmasiaka. Książka prezentuje losy monumentu, który obecnie podziwiamy pod Pałacem Prezydenckim.
Oprócz esejów autorstwa polskich, duńskich i włoskich historyków oraz historyków sztuki w książce znalazło się ponad 200 ilustracji: rysunków, planów, obrazów, fotografii doskonale ilustrujących pełen emocji stosunek Polaków do pomnika księcia Poniatowskiego – bratanka króla Stanisława Augusta i bohatera walk o niepodległość Polski. Co w pomniku „księcia Pepi”, odlanym w brązie w 1832 roku, ale zaistniałym w przestrzeni Warszawy dopiero w 1923 roku, budziło kontrowersje? Dowidzieć się tego można z publikacji, która jest już dostępna w sklepach muzealnych w Łazienkach Królewskich oraz w e-sklepie na stronie Muzeum.
Krótka historia pomnika
Stworzony w latach 1817-1832 roku przez duńskiego rzeźbiarza Bertela Thorvaldsena pomnik przedstawiał księcia Józefa Poniatowskiego na koniu, ubranego w strój rzymskiego myśliciela. Monument długo nie mógł doczekać się ekspozycji w reprezentacyjnym miejscu Warszawy. Doszło nawet do tego, że ten ponadnaturalnej wielkości pomnik, wystawiony bohaterowi walk o niepodległość Polski, zdobił prywatną rezydencję namiestnika cara, słynnego z tyranizowania Polaków Iwana Paskiewicza, w Homlu (dzisiejsza Białoruś). Polska, co prawda, odzyskała dzieło na mocy traktatu ryskiego, lecz niedługo później, w czasie II wojny światowej, Niemcy wysadzili stojący na placu Saskim pomnik, w wyniku czego do dziś przetrwały tylko dwa jego fragmenty. W 1951 r. Dania podarowała Polsce kopię rzeźby pomnikowej, stworzoną z brązu według oryginalnego gipsowego modelu zachowanego w Muzeum Thorvaldsena w Kopenhadze. Odtworzony monument stał w latach 1952–1965 przed Starą Oranżerią w Łazienkach Królewskich. Następnie został przeniesiony przed pałac Namiestnikowski (Pałac Prezydencki), gdzie można go podziwiać do dziś.
Książka o historii i kontrowersjach
Wokół monumentu, a ściślej: sposobu przedstawienia księcia, powstało wiele kontrowersji. Do gorących dyskusji, prowadzonych w mediach i na ulicach Warszawy po powstaniu pomnika, ale także po jego odsłonięciach w latach 1923, 1952 i 1965 nawiązuje nieco przewrotny tytuł publikacji: Golec rzymski w koszuli… . Takiego sformułowania użył w 1922 roku krytyk Mieczysław Treter, ironizując na temat niewojskowego stroju księcia. Spory o pomnik sprawiły, że znalazł on swoje miejsce nie tylko w politycznym, ale i społecznym życiu Polaków. W wydanej właśnie książce znajduje się ponad 200 archiwalnych ilustracji, obrazujących zarówno symboliczną wartość pomnika, jak i gorące emocje, które wzbudzał. Obok wizerunków posągu na wyrobach dekoracyjnych, opakowaniach kawy i herbaty oraz reklamach, w książce są też karykatury, które na przestrzeni lat ukazywały się w prasie.
Książka, poprzez dziewięć esejów autorstwa polskich, duńskich i włoskich historyków i historyków sztuki prezentuje losy pomnika, naszkicowane w szerokim kontekście znaczeniowym. Dzieje tego posągu zostały zrekonstruowane w oparciu o materiały archiwalne, w dużej części do tej pory nieznane, oraz szeroką kwerendę prasową. Kwestie technologiczne i artystyczne przeplatają się tu z opisem wydarzeń historycznych, w których pomnik odegrał ważną symboliczną rolę.
Książka została wydana we współpracy ze spółką Pałac Saski. Wydaniu publikacji towarzyszy prezentacja jednego z dwóch zachowanych fragmentów oryginalnego posągu. W Pałacu Myślewickim, czyli dawnej rezydencji księcia Józefa Poniatowskiego w Łazienkach Królewskich, od 15 maja do 29 września 2024 r. można obejrzeć pomnikową dłoń księcia, wykonaną z brązu.
Informacje na stronie: https://www.lazienki-krolewskie.pl/pl/e-sklep/produkty/golec-rzymski-w-koszuli