Zespół Budowli Ludowych Wysoczyna (Vysočina) w niespełna 10-tysięcznym przemysłowym mieście Hlinsko w kraju (województwie) pardubickim w Czechach Wschodnich, to kolejny punkt programu podróży studyjnej grupki zaproszonych na nią polskich dziennikarzy. Miejsca ciekawe i warte poznania.
WIEJSKA DZIELNICA PRZEMYSŁOWEGO MIASTA
Zaczynamy od… obiadu w regionalnej karczmie „U Svatého Huberta” (Pod świętym Hubertem) w dzielnicy Betlém (Betlejem) Hlinska. Jedzenie jest oczywiście autentycznie ludowe i pyszne. Po posiłku zwiedzanie. Tutejsza Památková rezervace lidové architektury, czyli skansen architektury ludowej, jest jedną z trzech części wysoczyńskiego zespołu.
Niezwykłą, gdyż stanowi zabytkowy fragment niespełna 10-tysięcznego dziś, przemysłowego miasta z historią (pierwsza pisana wzmianka) od 1349 roku i starymi tradycjami rzemiosła. Skansen ten położony jest w centrum Hlinska, na prawym brzegu rzeczki Chrudimky, między rynkiem i kościołem.
Dosyć niezwykła nazwa tego skansenu, Betlém (Betlejem), jest stara. Zwrócę uwagę, że Betlemami nazywane są w Czechach szopki bożonarodzeniowe. Jego trzon stanowią zachowane stare parterowe, niekiedy z mansardami lub strychami, domy dawnych mieszkańców, uzupełnione przeniesionymi także z innych miejsc. Jest ich 24, z czego 16 to zabytki, a najstarszy znajdował się już na planie miasteczka z roku 1731.
Większość pozostałych pochodzi z okresu od połowy XVIII do połowy XIX wieku. Początkowo mieszkali w nich przeważnie, także przenoszący się tu z okolicznych wiosek, drobni rzemieślnicy, a później robotnicy i ludzie pracy najemnej.
URATOWANE OD ZBURZENIA
Sporo tutejszych starych domów wyburzono w latach 70 i na początku 80-tych XX w. Ale w 1989 r. udało się uratować pozostałe, tworząc zabytkową dzielnicę, zrekonstruowaną w latach 1990-2012. Już jednak w roku 1995 stała się ona oficjalnie państwowym zabytkiem historycznym.
Obecnie w części domów znajduje się, udostępniana zwiedzającym, ekspozycja ich historycznych wnętrz z wyposażeniem. Również dawnymi rzemieślniczymi warsztatami z I połowy XIX do lat 30-tych XX wieku. Inne wykorzystywane są na wystawy czasowe czy miejsce realizacji różnych programów.
A także jako budynki usługowe czy w inny sposób służące mieszkańcom. Kilka jest nadal zamieszkanych. Każdy dom w tym skansenie ma historyczny numer i opis na tabliczce informacyjnej. Te uznane za zabytki są również opisane w folderze z planem dzielnicy Betlejem.
Drugą część Wysoczyńskiego zespołu stanowi zbiór ludowych zabytków techniki z napędem wodnym, hamernia w Svobodnych Hamrach. Największym obszarowo – to pod tym względem najrozleglejszy obiekt architektury ludowej pod otwartym niebem w Czechach, jest skansen Veselý Kopec (Wesołe Wzgórze). Założył go w roku 1972 Ludek Štĕpán.
NA LIŚCIE UNESCO
Na rozleglej, pofałdowanej przestrzeni, znajduje się w nim obecnie 45 zabytkowych budynków i zagród. Przeniesiono je tu z różnych wsi regionu, z gmin Hlinecko, Poličska, Litomyšlska i Chrudimska. Dominują zagrody drobnych rolników, z zachowanymi wnętrzami i ich wyposażeniem nie tylko domów, ale także stodół, obór, chlewów itp.
Są tu jednak również obiekty sakralne oraz budynki techniczne z urządzeniami napędzanymi wodą. Można więc poznać tutejsze życie i pracę mieszkańców wsi od I polowy XIX, do połowy XX wieku. Wśród zabytków budownictwa drewnianego, stoi także jedna duża zagroda murowana.
Mieści się w niej ekspozycja tutejszych zwyczajów i obrzędów karnawałowych. Na tyle ważna i ciekawa, że wpisana na Listę Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO. Tradycyjne zabawy i pochody przebierańców w regionie hlinieckim mają bardzo stare tradycje.
Odbywają się nadal w ostatnim okresie karnawału, przed Środą Popielcową. Na Listę UNESCO wpisano te, które organizowane są we wsiach Hamry, Studnice i Vortová oraz w dzielnicy Hlinska Blatnie. Całe, dosyć rozległe piętro, a właściwie poddasze domu, wypełnione jest gablotami z eksponatami oraz tablicami ze zdjęciami, plakatami itp.
LICZYŁEM NA WIĘCEJ
O ile one są bardzo interesujące, podobnie jak niektóre stroje przebierańców, to ich słynne maski karnawałowe, które znam z wielu zdjęć, filmów dokumentalnych, a nawet czeskich znaczków pocztowych, rozczarowały mnie. Wystawiono ich zaledwie 4 i to nie najciekawsze.
A szkoda. Chociaż zapewne ich autorzy i właściciele wykorzystują je nadal w trakcie corocznych karnawałowych pochodów i imprez, nie są więc skłonni do przekazywania ich do muzeum. W odróżnieniu np. od niektórych krajów latynoskich, czy Walencji w Hiszpanii, tutaj nie są one jednorazowymi.
Cały ten zespół skansenów jest jednak interesujący, wart zobaczenia. Skansen na Wesołym Wzgórzu czynny jest od kwietnia do października. Natomiast Betlém Hlinsko przez cały rok. Więcej informacji o nich znaleźć można na: www.vesely-kopec.eu i www.betlem-hlinsko. Lub w facebooku: www. facebook.com/vesely.kopec.
Zdjęcia autora
Autor uczestniczył w wyjeździe prasowym do Czech Wschodnich na zaproszenie przedstawicielstwa w Polsce Czech Tourism oraz organizacji turystycznych w Litomyszli i Pardubicach, w ramach projektu Dziedzictwo Kulturowe i Przyrodnicze Dla Rozwoju Pogranicza Polsko – Czeskiego „Wspólne dziedzictwo”.
