Warszawskie wydawnictwo Reader’s Digest Przegląd wydało w postaci potężnego i ciężkiego tomu formatu encyklopedii przewodnik po polskich miastach i miasteczkach. Jak zapowiada na tytułowej okładce „największych, najmniejszych, najstarszych, najmłodszych, najciekawszych, najdziwniejszych”. Dodając na okładce tylnej, że ten niezwykły – to też określenie wydawcy – przewodnik zawiera:
„Fascynujące opowieści o powstaniu, historii i dniu dzisiejszym wszystkich polskich miast i… jeszcze więcej. 1000 kolorowych ilustracji, a na nich najciekawsze i najbardziej niezwykłe zakątki polskich miast i miasteczek. Mapa Polski i mapy województw pokazujące rozmieszczenie wszystkich opisanych miast i ich wielkość. Alfabetyczny wykaz miejscowości pozwalający szybko i bez trudu odnaleźć opisane miasto. Indeks nazwisk wszystkich władców, polityków i artystów pojawiających się na kartach książki”.
Zapewnienia zobowiązujące, ale generalnie rzecz biorąc spełnione. Chociaż z natury rzeczy, jeżeli tylko największym miastom wojewódzkim poświęcono, wraz z ilustracjami, po 2 strony, innym znaczniejszym z różnych względów do 1 strony, a większości zaledwie szpaltę lub mniej, informacje są skrótowe i nie zawierają wszystkiego wartego odnotowania.
Mają one nierzadko ciekawe, nawet zabawne tytuły charakteryzujące miasto tuż pod jego nazwą. Tak np. Sokołów Podlaski to Stolica kiełbasy. Szydłowiec – Dźwięk burczybasa. Tarczyn – Kolejka z jabłkami. Bielawa – Hobbici przy krosnach. Brzeszcze – Przy cesarskiej kolei z gorzelnią. Brzesko – Mariola o kocim spojrzeniu. Włodawa – Wspomnienia po sztetlu itp.
W tekst włamano w ramkach bardzo liczne ciekawostki. Np. „Skok na relikwie” – historię kamienia w Bardzie ( dolnośląskie ), na którym rzekomo około roku 1400 odciśnięte zostały ślady rąk i stóp Marii z Nazaretu – matki Jezusa, rozłupywanego na kawałeczki przez ponad dwa wieki przez pielgrzymów zabierających je, jako relikwie, na pamiątkę. „Magik z Bielawy” – w tym samym województwie – o festiwalu tolkienowskim.
„Polski Lancelot” – postać Władysława Białego z Gniewkowa ( kujawsko – pomorskie ), „Drewniane organy” – w farze w Kazimierzu Dolnym, a obok „Kogut niezgody” – o głośnym swego czasu sporze patentowym w tym mieście ( lubelskie ) o wypiekane z ciasta koguty. W Zamościu ( też lubelskie ) to „Marek Grechuta” – przypomnienie urodzonego tam piosenkarza, poety i kompozytora.
W Brzezinach ( łódzkie ) – „Blisko na uczelnię” – o urodzonym w tym mieście aktorze Zbigniewie Zamachowskim. W Ozorkowie ( też łódzkie ) – „Operatorskim okiem” – o pochodzącym stamtąd operatorze filmowym Witoldzie Sobocińskim. W Suchej Beskidzkiej ( małopolskie ) – „Nikt nie jest doskonały” – o urodzonym tam Samuelu ( znanym na świecie jako Billy ) Wilderze, który nie przejął po rodzicach cukierni na dworcu, wyemigrował do USA unikając Holocaustu i został sławnym reżyserem filmowym.
Podobne ciekawostki, a także wstawki na szarym tle o znanych ludziach poszczególnych miast ( „Ludzie” ), czy o głównych datach w dziejach miasta ( „Historia” ) znajdują się niemal na każdej stronie. Rozdziały „wojewódzkie” poprzedza ich mapka z zaznaczonymi wszystkimi miastami oraz głównymi rzekami i jeziorami oraz encyklopedyczna informacja o regionie. Zaś Przedmowa do tego przewodnika jest bardzo skróconą historią polskich grodów i miast.
W tekście, jak już wspomniałem, sporo jest zdjęć. Są również herby, ale w tym przypadku brak konsekwencji i brakuje ich nawet w przypadku wielu miast z kilkusetletnią metryką, które odegrały znaczącą rolę w dziejach naszego kraju. Ciekawym pomysłem okazało się uwzględnienie w tym przewodniku, co prawda tylko w wyborze, miejscowości, które w przeszłości miały status miasta lub miasteczka, ale go utraciły. A także tych sześciu, które stały się nimi w roku 2010.
Jest to więc książka nie tylko warta polecenia, ale jedna z tych, które powinny znaleźć się w bibliotece każdego zainteresowanego przeszłością oraz współczesnością polskich miast i miasteczek, a także regionów i calego kraju.
POLSKIE MIASTA I MIASTECZKA. Przewodnik. Praca zbiorowa, wydawnictwo Reader’s Digest Przegląd Sp. z o.o. Wydanie I, Warszawa 2010, str. 639.
