Na południe od wojewódzkiego miasta Zlin w Morawach Wschodnich leży największe, a zarazem najstarsze morawskie uzdrowisko: Luhačovice. Źródła wody mineralnej odkryto w nim już w XII wieku, a pierwsza pisana wzmianka o tej osadzie pochodzi z roku 1412. Zaś walory lecznicze tutejszych wód zbadano i udokumentowano w wieku XVII. Chociaż prawa miejskie otrzymało dopiero w roku 1936.
Dobra rodu Serényi
Współczesne uzdrowisko rozciąga się z północy na południe nad przepływającą przez nie rzeczką Št’ávnica, nazywaną też Luhačovickym Potokem, dopływem niewiele szerszej rzeki Olšava wpadającej do Moravy. W latach 30-tych XX w. na potoku Št’ávnica, na północ od Luhačovic zbudowano niewielką zaporę tworząc zalew, ale dopiero po gruntownej rekonstrukcji w latach 2010-2012 stał się on popularnym miejscem wypoczynku i sportów wodnych. Z wykopalisk archeologicznych wiadomo, że na terenie tym ludzie mieszkali już w VII wieku n.e.
Przez ponad trzysta lat, od roku 1629 do 1945, ziemie te należały do węgierskiego rodu Serényi. Którego najwybitniejszym przedstawicielem jakiego udało mi się znaleźć w źródłach był hrabia Janos Karoly Kisserenyi Serényi (1640-1691), jeden z dowódców w Bitwie pod Wiedniem w 1683 roku, w której armię turecką ostatecznie rozgromiła husaria Jana III Sobieskiego. Innymi związanymi, a także zasłużonymi dla rozwoju uzdrowiskowego lecznictwa w Luhačovicach członkami tego rodu, ale już starszej gałęzi, bo młodsza wymarła, był Andrej (Ondřej) Serényi, który w XVII spopularyzował źródło Amandka.
Dušan Jurkovič, wybitny architekt ludowej secesji
A jeszcze bardziej zasłużył się dla uzdrowiska hr. Vincent Serényi (1751-1810). To od jego imienia kolejne źródło nazwano Vincentką, obecnie najpopularniejsze, z własną pijalnią w Kolumnadzie, które zaczęło eksploatować w 1760 roku. Pierwsze domy zdrojowe powstały tu już pod koniec XVIII wieku, a sanatoryjne wiek później. Jednym z architektów, którego wybitna twórczość w stylu secesji, ale z elementami regionalnej architektury ludowej, był Słowak Dušan Samo (Samuel) Jurkovič (1868-1947), twórca wielu wybitnych budowli w Czechach, na Morawach oraz w Polsce.
To u nas, w Galicji Zachodniej zaprojektował, lub nadzorował budowę 31 cmentarzy wojennych po I wojnie światowej, a był autorem w sumie projektów 35 takich cmentarzy oraz licznych na nich kaplic, gontyn, grobów i drewnianych krzyży. Jego dziełem jest również kopiec – mauzoleum wybitnego słowackiego działacza niepodległościowego i astronoma, gen. Milana Rastislava Štefánika (1880-1919) w Březovej nad Bradlem na Słowacji. Willi własnej w Brnie i doktora Nahlovsky’ego w Pradze, sanatoriów, schronisk górskich, Drogi Krzyżowej na Hostynie oraz wielu innych budowli.
Słoneczne Łaźnie i Leoš Janaček
A tu, w Luhačovicach, w centrum uzdrowiska obok Kolumnady, „Domu Jurkoviča” niedawno wspaniale odnowionego hotelu, a także Słonecznych Łaźni (Sluneční Láznĕ). Gdy architekt ten przyjechał tu na początku XX wieku, uzdrowisko znajdowało się w stanie stagnacji, upadku i na granicy bankructwa. Sytuacja zaczęła się zmieniać dopiero od 1902 roku, kiedy czeski fizyk František Veselý zawiązał spółkę, która miała przekształcić Luhačovice w nowoczesny kurort. Wtedy także powstała linia kolejowa łącząca to uzdrowisko z innymi, większymi miastami i pojawił się w mieście Dušan Jurkovič.
Znaczną rolę w zmianie wizerunku i popularności uzdrowiska odegrał także kompozytor Leoš Janaček (1868-1928), jeden z najwybitniejszych czeskich twórców muzyki klasycznej obok Bedřcha Smetany (1824-1884) i Antonina Dwořaka (1841-1904). Janaček od roku 1903 aż do śmierci bywał stałym gościem tutejszego sanatorium. Przyjeżdżał na letnie wakacje, wypoczynek, inspirację i leczenie. Tu również tworzył, napisał m.in. słynną Mszę Głagolicką w 1926 r, pierwszą część opery „Osud” („Przeznaczenie”) w 1903-1904 r., „Zápisnik zmizeláho” („Pamiętnik zaginionego”) i operę „Přihody lišky Bystroušky” („Przygody Lisiczki Chytruski”) w latach 1921–1923.
Piękny kompleks sanatoryjny
Bardzo zaprzyjaźnił się też ze swoim rówieśnikiem, Jurkovičem. Który oprócz wspomnianego już Domu Jurkoviča zaprojektował i zbudował w północnej części uzdrowiska zaledwie w 5 lat (1902-1907) „Słoneczne Łaźnie” składające się z 14 budynków. Był to nowoczesny zakład wodoleczniczy wykorzystujący zarówno lokalne źródła wód mineralnych, jak i przepływający tędy nurt rzeczki Št’ávnica. Stworzył piękny, jednolity architektonicznie kompleks. Ostatnio, w latach 2021-2023 przeszedł on gruntowną rewaloryzację i ponownie otwarty został w maju 2024 roku. I można podziwiać go w takim stanie, w jakim powstał 120 lat temu.
Jeden z budynków zamieniono na ekspozycję muzealną z ówczesnymi wannami, natryskami, miejscami kąpielowymi itp. Składa się ona z kilku części tematycznych poświęconych m.in. historii tego miejsca, tradycji wodolecznictwa, a także architekturze Jurkoviča. Są fragmenty dawnego młyna, na miejscu którego powstały Słoneczne Łaźnie, a także wystawa poświęcona życiu i twórczości Leoša Janačka. Nad potokiem, a właściwie byłym wiejskim basenem, w którym można brodzić, znajdują się „jak nowe” budynki z galeriami. W innym mieści się centrum informacyjno-promocyjne Dušana Jurkoviča ze sklepem z pamiątkami.
Gloria Musealis
Rewaloryzacja Słonecznych Łaźni okazała się zrobioną tak znakomicie, że wyróżniono ją, jako najlepszą w roku 2024, najwyższą nagrodą muzealną Republiki Czeskiej – GLORIA MUSEALIS. Oprócz nich autorstwa Jurkoviča są tu także hotele Chaloupka i Jestřabí, zakład hydroterapii z basenem Sunshine Spa, wille Vlastimila i Valaška. Kierując się do centrum uzdrowiska i wspomnianej Kolumnady przechodzimy wzdłuż nurtu strumienia i przez park zdrojowy obok budynków sanatoriów z XX wieku. Zbudowana została ona według projektu Oskara Pořisky. Jest tu też Hala Vincentka – pijalnia tej wody mineralnej.
Przy czym bardzo popularne są specjalne kubki z białej porcelany o kształcie łabędzia. Chociaż jak na seryjną produkcję dosyć drogie, bo w sklepie w Kolumnadzie jeden kosztuje 550 koron, czyli 99 złotych. Są tu również inne ujęcia wód mineralnych. Najstarsze Aloiska, ponadto Ottovka, Viola, czy Nowe Źródło Jubileuszowe. Kolumnada i stojący niemal naprzeciwko Dom Jurkoviča, deptak i park stanowią pełne życia centrum uzdrowiska. Ale deptak prowadzi dalej, obok kaplicy Świętej Elżbiety z 1795 roku, najstarszego zachowanego obiektu w mieście. Jedną ze stron deptaku zajmuje Ściana Gwiazd. Z nazwiskami i danymi dotyczącymi sławnych kuracjuszy, którzy bywali tu.
Ściana Gwiazd i wspomnienie „czasów (słusznie) minionych”.
Są m.in. pisarzy Karela Czapka i Alojsa Jiraska, bajkopisarzy Adolfa Heyduka i Otokara Březiny, artystów malarzy Antonina Slavicka i Alfonsa Muchy oraz wielu innych. Po przeciwnej stronie znajdują się sklepy z pamiątkami oraz popularnymi w czeskich i morawskich, ale również austriackich i niemieckich uzdrowiskach Opłatkami (Lázeňské oplatky), czyli cieniutkimi wafelkami o kształcie średniej wielkości płaskich talerzy, przekładanymi masą orzechową, czekoladową, wiórkami kokosowymi itp. Sprzedawane są jako upominki w kartonowych ozdobnych opakowaniach, ale również pojedynczo, na zimno i gorąco.
Deptak kończy się przy rondzie z pomnikiem z nierdzewnej stali po środku. W pobliżu, na sporym skwerze stoi inny pomnik, pamiętający jeszcze czasy „wdzięczności dla Armii Czerwonej” za wyzwolenie, z kamiennym krasnoarmiejcem z pepeszą i dziewczyną. Po dwu stronach tego skweru wznoszą się budynki sanatoryjne, z czego jeden ogromny sześciopiętrowy. A dalej zaczyna się „nie sanatoryjna” część miasta, chociaż też z hotelami, restauracjami i innymi obiektami użyteczności publicznej. Jeżeli chodzi o wypoczynek i leczenie, a przynajmniej profilaktykę zdrowotną, to opisana część sanatoryjna Luhačovic zdecydowanie bardziej zasługuje na polecenie.
Zdjęcia © Cezary Rudziński
Autor uczestniczył w dziennikarskim wyjeździe studyjnym „Morawy Wschodnie 2025” na zaproszenie polskiego oddziału Czech Tourism i CCR Východní Morava.
